Szanowni Państwo,
Tym razem zamierzam poruszyć temat związany z koniecznością zwolnienia z odpłatności wszystkich uczestników ośrodków wsparcia, w tym także uczestników zajęć organizowanych przez środowiskowe domu samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w związku z chorobą zakaźną COVID-19.
Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19:
Kwestia ta została uregulowana w art. 15 d ust. 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 374 z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19”.
Jak przesądzono w w/w przepisie, w przypadku zawieszenia lub czasowego zamknięcia działalności ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, osoby ponoszące odpłatność za usługi w nich świadczone, zwalnia się na ich wniosek z odpłatności za okres niekorzystania z tych usług, w związku z zawieszeniem lub czasowym zamknięciem działalności tych ośrodków, na zasadach i w trybie określonych w ustawie o pomocy społecznej, bez konieczności przeprowadzania wywiadu środowiskowego.
Tryb zwalniania z odpłatności za pobyt w ŚDS, w związku z COVID-19:
Rozstrzygając o obowiązku zwolnienia wszystkich uczestników zajęć środowiskowego domu samopomocy ustawodawca odsyła nas więc do zasad i trybów określonych w ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2019 r., poz. 1507 z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o pomocy społecznej”. Z kolei w tej, odnaleźć możemy przepisy art. 64 oraz art. 104 ust. 1, 3 i 4, które traktują o zasadach zastosowania ulgi w „opłatach określonych przepisami ustawy” (tak na podstawie odesłania zawartego w art. 51b ust. 6 ustawy o pomocy społecznej, nakazującego stosować przy zwolnieniu z odpłatności za pobyt w środowiskowym domu samopomocy w sposób odpowiedni art. 64 w/w ustawy,).
Zgodnie z postanowieniami art. 64 ustawy o pomocy społecznej, osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli: wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce; występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych; małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia; osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko; osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu oraz osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu.
Z kolei w art. 104 ust. 1, 3 i 4 ustawy o pomocy społecznej wskazano, że należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej, z tytułu opłat określonych przepisami ustawy oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (ust. 1). Wysokość należności, o których mowa powyżej – podlegających zwrotowi oraz terminy ich zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej (ust. 3). W przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu w/w należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty (ust. 4).
Pomimo że na pierwszy rzut przysłowiowego oka przepisy te wydają się być zgoła podobne, to jednak w orzecznictwie podkreśla się, że tryb, opisany w art. 104 ust. 1, 3 i 4 ustawy o pomocy społecznej, stanowi odrębną instytucję usankcjonowaną w przepisach prawa, która nie jest tożsama z instytucją zwolnienia z odpłatności ze skutkiem na przyszłość, o której mowa w art. 64a ustawy o pomocy społecznej – tak na zasadzie analogii (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 września 2018 r., sygn. akt: I OSK 768/18).
Odstąpienie od żądania zwrotu opłat zaległych, za usługi świadczone w ŚDS:
Wyjaśniając – przepisy art. 104 ust. 1, 3 i 4 dotyczą sytuacji, w których zaległość w regulowaniu opłat za świadczenia przewidziane w ustawie, już powstała i została zaksięgowana w bilansie ujemnym pod pozycją „należności krótkoterminowe”, do wyegzekwowania w okresie najbliższych dwunastu miesięcy. W tym przypadku, w aktach sprawy zalega już prawomocna decyzja administracyjna sygnalizująca podopiecznemu konieczność czynienia konkretnie określonych opłat, za świadczenia z pomocy społecznej (usługi świadczone w ośrodku wsparcia). W sytuacji, w której strona uchyla się od regulowania w/w zobowiązań, zastosowanie znaleźć powinny właśnie przepisy art. 104 ust. 1, 3 i 4 ustawy o pomocy społecznej, które stanowią podstawę do wydania kolejnej decyzji, tym razem orzekającej o obowiązku zwrotu zaległych opłat. Dopiero po uprawomocnieniu się tak wydanej przez nas decyzji administracyjnej, uzyskamy tytuł egzekucyjny, który będziemy mogli egzekwować w ewentualnym postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Warto także zaznaczyć, że wydając decyzję rozstrzygającą o obowiązku zwrotu opłat za świadczenia z pomocy społecznej, niejako z urzędu zobligowani jesteśmy do weryfikacji, czy sytuacja dochodowa, rodzinna, zdrowotna oraz majątkowa strony, w ogóle na taki zwrot pozwala (vide: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 12 czerwca 2013 r., sygn. akt: IV SA/Po 152/13). W orzecznictwie podkreśla się bowiem, że „Organ zobowiązany jest zatem do wszechstronnego rozważenia przesłanek w przepisie tym wymienionych, a w szczególności do zbadania, czy żądanie zwrotu udzielonego świadczenia stanowić może dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też zniweczyć skutki udzielonej pomocy” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 30 stycznia 2020 r., sygn. akt: II SA/Ol 1067/19).
Dalej, zgodnie z ugruntowanym już orzecznictwem, postępowanie administracyjne w sprawie orzeczenia o obowiązku zwrotu należności swoje umocowanie czerpiących w ustawie o pomocy społecznej oraz rozstrzygające o zastosowaniu ewentualnej ulgi w ich spłacie, prowadzone jest w jednym a nie w dwóch odrębnych postępowaniach administracyjnych (tak chociażby w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 27 lutego 2018 r., sygn. akt: II SA/Lu 929/17).
Ostatecznie więc, przepisy art. 104 ust. 1, 3 i 4 ustawy o pomocy społecznej, zastosowanie znajdą do opłat nieuiszczonych przez osobę / rodzinę korzystającą z pomocy społecznej, a to w sytuacji w której w obrocie prawnym funkcjonuje już prawomocna decyzja konkretyzująca tego rodzaju odpłatność dla podopiecznego ośrodka. Tryb, o którym mowa powyżej, stanowi więc odrębną instytucję usankcjonowaną w przepisach prawa, która nie jest tożsama z instytucją zwolnienia z odpłatności ze skutkiem na przyszłość.
Zwolnienie z odpłatności za usługi świadczone w ŚDS:
Z kolei postanowienia art. 64 ustawy o pomocy społecznej, dotyczą sytuacji, w której podopieczny zamierza ubiegać się o zwolnienie z odpłatności za pobyt w środowiskowym domu samopomocy ze skutkiem „na przyszłość”. Co do zasady więc, dyspozycja art. 64 ustawy o pomocy społecznej, swoim zakresem obejmie odpłatność za miesiąc, w którym wydawana jest decyzja, a także miesiące kolejne, które swoim zakresem, objęte zostaną sentencją naszej decyzji.
Interpretując art. 64 ustawy o pomocy społecznej warto wiedzieć, że „Postępowanie o zwolnienie z opłaty jest postępowaniem odrębnym od postępowania o ustalenie obowiązku ponoszenia opłaty i jej wysokości. Odrębność polega na tym, że najpierw musi istnieć prawomocnie orzeczony obowiązek, a dopiero potem możliwe jest zwolnienie z tego obowiązku.” (uzasadnienie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 30 stycznia 2018 r., sygn. akt: IV SA/Gl 671/17).
Dalej – „Użyty w art. 64 u.p.s. zwrot „w szczególności” oznacza, że określona w tym przepisie lista przesłanek uzasadniających zwolnienie z ponoszenia ustalonej opłaty jest listą przykładową. W tej sytuacji również inne uzasadnione okoliczności mogą spowodować uwzględnienie wniosku o zwolnienie od obowiązku ponoszenia ww. opłaty.” (tak w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 4 grudnia 2019 r., sygn. akt: III SA/Kr 613/19).
W opisywanym przypadku, strona zobowiązana do czynienia opłat za świadczenia z pomocy społecznej jeszcze nie ma zaległości w ich regulowaniu, zaś my zobligowani jesteśmy w głównej mierze do rozstrzygnięcia czy dalsze ich uiszczanie, nie będzie stanowić dla strony nadmiernego obciążenia.
Dlatego też, w załączeniu do niniejszego wpisu prezentuję Państwu dwie odrębne i co do zasady niezależne od siebie decyzje administracyjne, w tym jedną, którą odstępujemy od żądania zwrotu zaległych opłat i drugą, którą zwalniamy osobę korzystającą z usług środowiskowego domu samopomocy z odpłatności, ze skutkiem na przyszłość. W wielu ośrodkach pomocy społecznej (tak z uwagi na niepewność związaną z wprowadzeniem najpierw stanu zagrożenia epidemicznego – później stanu epidemii), należności te nie były egzekwowane poczynając od marca br., przy czym zupełnie dodatkowo wyjaśnić należy, że projekt decyzji odstępującej od żądania zwrotu odpłatności za pobyt w środowiskowym domu samopomocy zakłada, że przez część marca 2020 r., podopieczni korzystali z usług świadczonych w domu.
Rozwiązanie alternatywne przy orzekaniu o zwolnieniu z odpłatności za pobyt w ŚDS:
Podobnie jak powyżej wyjaśnić należy, że konstruując instytucję zwolnienia z odpłatności za usługi świadczone w ośrodkach wsparcia w okresie zawieszenia ich działalności, ustawodawca co do zasady odsyła nas do zasad i trybów opisanych wprost w ustawie o pomocy społecznej (art. 15 d ust. 4 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19).
Uwzględniając jednak wyjątkowość sytuacji, jak również dość nieprecyzyjne sformułowania, którymi posłużono się przy konstruowaniu przepisów mających na celu zapobiegać, przeciwdziałać i zwalczać COVID- 19, można rozważyć także możliwość rozstrzygnięcia o zwolnieniu z odpłatności w jednej, opartej na art. 64 ustawy o pomocy społecznej decyzji (także ze skutkiem wstecznym). Co bezsprzeczne, przepisy art. 15 d ust. 4 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 mają charakter incydentalny i szczególny, która to okoliczność zachęca do odstępstw od dotychczas wypracowanej interpretacji przepisów ustawy o pomocy społecznej oraz ugruntowanego już orzecznictwa.
W przypadku, w którym zdecydujecie się Państwo na „załatwienie sprawy” jedną decyzją administracyjną, projekt decyzji należy dostosować, do warunków i sytuacji obowiązujących w Państwa Ośrodkach.
Jedynie porządkowo zwrócę uwagę, że w stanie prawnym na dzień 16 maja 2020 r., kolejna już – tym razem trzecia nowelizacja ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, właśnie trafiła do Sejmu, z poprawkami Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. W projekcie tym proponuje się by wszystkie dotychczas „zamrożone” postępowania administracyjne mogły być kontynuowane. Po zakończeniu procesu legislacyjnego w powyższym zakresie, należy więc usunąć z przygotowanych przeze mnie dokumentów akapity zamieszczone na końcu uzasadnienia decyzji, a które wskazują na możliwość wydania rozstrzygnięć korzystnych dla strony, w okresie w którym co do zasady, postępowanie administracyjne nie powinno się toczyć.
Mam nadzieje, że przygotowane przeze mnie dokumenty, okażą się Państwu przydatne. W celu ich otrzymania, prosimy o wiadomość e – mail na adres: kontakt@prawnikwpomocyspolecznej.pl
Zachęcam także do subskrypcji naszej witryny i zapisania się do newslettera. Rozwiązanie to, pozwoli Państwu dowiedzieć się o każdym nowym wpisie i zamieszczonym wzorze dokumentu.
Stan prawny na dzień: 16 maja 2020 r.
r. pr. Grzegorz Rajski
Uwaga!
Zgodnie z pkt 4.4 i 4.5 Regulaminu Usługodawca oświadcza, że przysługują mu wyłączne prawa autorskie do poszczególnych elementów i całości Dokumentów Prawnych. Użytkownik ma prawo do korzystania z Dokumentów Prawnych wyłącznie w ramach działania reprezentowanego Ośrodka Pomocy Społecznej. Zabronione jest udostępnianie Dokumentów prawnych osobom trzecim a w szczególności publiczne udostępnianie w sieci Internet.
Przypominamy również, że udostępnione dokumenty są jedynie wzorami i powinny zostać każdorazowo dostosowane do indywidualnej sprawy administracyjnej!
