Drodzy Państwo,
Tym razem słów kilka na temat procedury związanej z ustaleniem odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej.
Jak wszystkim wiadomo, co do zasady, odpłatność o której mowa powyżej, należy ustalić w drodze umowy, która ma charakter administracyjny „o zabarwieniu cywilnoprawnym”. Jednak gdy zawarcie umowy okaże się niemożliwe z przyczyn leżących po stronie osoby zobowiązanej, obowiązek ten, nałożyć należy w drodze decyzji administracyjnej.
Wywiad środowiskowy na potrzeby ustalenia odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej:
W obu przypadkach, odpłatność powinna zostać ustalona po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego, którego celem jest ustalenie wysokości dochodu osób zobowiązanych do ponoszenia odpłatności i ich „możliwości” (art. 107 ust. 1 w zw. z art. 103 ust. 2 i art. 61 ust. 2 d – 2 e ustawy o pomocy społecznej).
Zawiadomienie osoby zobowiązanej do ponoszenia odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej:
Powyższe obliguje ośrodek pomocy społecznej do zawiadomienia osoby zainteresowanej, o wszczęciu postępowania administracyjnego w przedmiocie ustalenia odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej. W zawiadomieniu tym, powinno się znaleźć wyczerpujące pouczenie, o konsekwencjach prawnych związanych z brakiem zgody na przeprowadzenie dowodu z wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania samego zainteresowanego lub braku jego zgody, na przystąpienie do umowy o ponoszenie odpłatności.
Procedura ustalania odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej:
Jedynie porządkowo przypomnę, że w procedurze ustalania odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej, ustawodawca przewidział trzy podstawowe stany faktyczne. Pierwszy, w którym osoba zobowiązana umożliwiła przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w miejscu jej zamieszkania i jednocześnie przystała na warunki proponowane przez nas w umowie. Drugi stan faktyczny to sytuacja, w której co prawda wywiad środowiskowy został przeprowadzony, jednak osoba zobowiązana nie wyraziła zgody na przystąpienie do zaproponowanego przez nas kształtu umowy. Z kolei trzeci stan faktyczny to sytuacja, w której przeprowadzenie wywiadu środowiskowego nie było możliwe (z przyczyn leżących po stronie osoby zobowiązanej) oraz zainteresowany, nie wyraził zgody na podpisanie umowy o ponoszenie odpłatności.
W pierwszym przypadku, postępowanie kończy akt złożenia podpisów pod osnową umowy przez obie, zainteresowane strony. W drugim, sprawa zostaje załatwiona decyzją administracyjną ustalająca odpłatność, w której uwzględnia się sytuacje dochodową i „możliwości” osoby zobowiązanej, a także ograniczenia ustawowe związane z koniecznością limitowania odpłatności, w oparciu o dochód, który pozostanie po wniesieniu odpłatności. W trzecim zaś przypadku, postępowanie administracyjne zwieńczy decyzja administracyjna ustalająca pełną, przewidzianą ustawą odpłatność, stanowiącą różnicę pomiędzy wpłatami mieszkańca oraz innych osób zobowiązanych do ponoszenia odpłatności, a średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej.
Analiza sposobów zakończenia postępowania o ustalenie odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy nasuwa więc pytanie – w jaki sposób traktować czynności podejmowane przez pracowników Ośrodka na wstępnym etapie procedury ustalania odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej.
Czy w sytuacji, w której do ustalenia odpłatności dojdzie na podstawie samej umowy, czynności podejmowane przed jej zawarciem należy traktować jak czynności podejmowane w ramach postępowania administracyjnego?
Charakter czynności podejmowanych przed podpisaniem umowy o ustalenie odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej:
Moim zdaniem tak!
W doktrynie i w orzecznictwie sądowo – administracyjnym utarło się, że datą wszczęcia postępowania administracyjnego z urzędu, jest data podjęcia (realizacji) przez organ administracji publicznej pierwszej czynności w sprawie, o której zawiadomiono wszystkie strony postępowania administracyjnego (art. 61 Kodeksu postępowania administracyjnego – vide: postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 marca 1981 r., sygn. akt: SA 654/81).
Z kolei w art. 104 Kodeksu postępowania administracyjnego przesądzono, że organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji, chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej.
Powyżej przywołane przepisy procedury administracyjnej, zderzyć jednak należy z postanowieniami art. 14 ustawy o pomocy społecznej, gdzie przesądzono że w sprawach nieuregulowanych w ustawie, należy stosować w sposób odpowiedni (czytaj dopasowany do specyfiki pomocy społecznej) przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.
Skoro w ustawie o pomocy społecznej wskazano na dwie możliwości zakończenia sprawy dotyczącej ustalenia odpłatności podopiecznego (krewnego) za pobyt w domu pomocy społecznej (umowa / decyzja), alternatywą dla władczego i jednostronnego załatwienia sprawy w drodze decyzji administracyjnej jest właśnie umowa, która tożsamo jak decyzja, kończy postępowanie w sprawie.
Dlatego też, niezależnie od sposobu zakończenia sprawy, czynności podejmowane w ramach procedury zmierzającej do ustalenia odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej, należy podejmować z doniosłością i znaczeniem prawnym tożsamym z tymi, które podejmowane są w ramach postępowania administracyjnego.
W przypadku pierwszych czynności administracyjnych (np. zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sprawie ustalenia odpłatności) nie możemy mieć bowiem pewności, że strona wyrazi zgodę na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, a jeżeli tak – że do zawarcia umowy w ogóle dojdzie. W takim przypadku, czynności dokonane przed przeprowadzeniem wywiadu środowiskowego i przed złożeniem propozycji przystąpienia do umowy o zaproponowanej przez nas treści, stanowić będą także część materiału dowodowego gromadzonego na potrzeby wydania decyzji administracyjnej w powyższym zakresie.
W tym ostatnim przypadku, musimy więc zapewnić stornie gwarancję udziału w każdej czynności podejmowanej w ramach postępowania administracyjnego, zadośćuczynić obowiązkowi prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie uczestników do władzy publicznej, a także zadośćuczynić obowiązkowi należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, stanowiących przedmiot prowadzonego przez nas postępowania administracyjnego (art. 8 do art. 10 Kodeksu postępowania administracyjnego).
Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie, na zasadzie analogii powołam się na orzecznictwo sądowo administracyjne, w którym podkreśla się, że „Sformułowanie „załatwienie sprawy następuje przez wydanie decyzji” dotyczy jedynie sytuacji, gdy z mocy przepisów prawa materialnego załatwienie określonej sprawy powinno nastąpić w tej właśnie formie prawnej. Innymi słowy, decyzja administracyjna wydana w sprawie, której załatwienia w formie decyzji prawo nie przewiduje, jest decyzją wadliwą, albowiem wydaną bez podstawy prawnej.” (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 sierpnia 2017 r., sygn. akt: I OSK 2775/15).
„Pismo informujące o odmowie zawarcia umowy najmu zajmowanego bez tytułu prawnego nie jest decyzją administracyjną, gdyż nie ma cech rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej ani w znaczeniu procesowym, ani tym bardziej materialnym. Sprawy ze stosunków prawnych, których przedmiotem jest najem mieszkań komunalnych znajdujących się w zasobie lokalowym gminnych, mają ze swej istoty charakter cywilnoprawny.” (Wyrok Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 5 marca 2020 r., sygn. akt: II SA/Po 998/19).
Z kolei w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 9 maja 2019 r. (sygn. akt: III SA/Gd 174/19) wyjaśniono, że „Stwierdzenie zawarte w art. 104 § 1 k.p.a., że załatwienie sprawy następuje przez wydanie decyzji odnosi się tylko do sytuacji, gdy z mocy przepisów prawa materialnego załatwienie sprawy powinno nastąpić w tej formie prawnej.”
Skutki prawne wprowadzenia w błąd osoby zobowiązanej do ponoszenia odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej:
Jedynie na marginesie dodać należy, że osoba zobowiązana do ponoszenia odpłatności w drodze umowy, może być także chroniona gwarancjami przewidzianymi w art. 84 Kodeksu cywilnego. Jak przesądzono w przepisie na który wskazano w zdaniu poprzednim, w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej (§ 1). Dalej – można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny) – § 2.
Podnieść jednak należy, że umowa o ponoszenie odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej zbudowana jest w głównej mierze na gruncie przepisów prawa administracyjnego. Dlatego, ewentualna ochrona osoby zobowiązanej, skupiać się będzie raczej na przepisach procedury administracyjnej dających gwarancję prawidłowego prowadzenia przez ośrodek pomocy społecznej postępowania. Ochrona ta zmaterializuje się więc w postępowaniu o orzeczenie zwrotu wydatków poniesionych przez gminę zastępczo, prowadzonym w trybie art. 61 ust. 3 w zw. z art. 104 ust. 3 – 8 ustawy o pomocy społecznej.
Niezależnie od moich spostrzeżeń i wątpliwości, aby ułatwić zadanie, wszystkim zainteresowanym prawidłowym zawiadomieniem strony o wszczęciu postępowania zmierzającego do ustalenia odpłatności za pobyt podopiecznego (krewnego) w domu pomocy społecznej, przygotowałem wzór wezwania do wyznaczenia terminu, w którym możliwe będzie przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. W wezwaniu, wskazano także na obowiązek złożenia do akt sprawy dokumentów obrazujących sytuację dochodową i możliwości osób zobowiązanych do ponoszenia odpłatności za pobyt krewnego w domu pomocy społecznej. Z kolei w ostatniej części w/w pisma, zawarto bardzo obszerne i czytelne pouczenie o zasadach ustalania odpłatności, zakresie podmiotowym osób obowiązanych do ponoszenia odpłatności, a także o możliwości ubiegania się o zwolnienie z odpłatności.
W celu otrzymania projektu pisma, proszę o wiadomość e – mail na adres: kontakt@prawnikwpomocyspolecznej.pl
Stan prawny na dzień: 6 października 2021 r.
r. pr. Grzegorz Rajski
Uwaga!
Zgodnie z pkt 4.4 i 4.5 Regulaminu Usługodawca oświadcza, że przysługują mu wyłączne prawa autorskie do poszczególnych elementów i całości Dokumentów Prawnych. Użytkownik ma prawo do korzystania z Dokumentów Prawnych wyłącznie w ramach działania reprezentowanego Ośrodka Pomocy Społecznej. Zabronione jest udostępnianie Dokumentów prawnych osobom trzecim a w szczególności publiczne udostępnianie w sieci Internet.
Przypominamy również, że udostępnione dokumenty są jedynie wzorami i powinny zostać każdorazowo dostosowane do indywidualnej sprawy administracyjnej !
