Komunikatem z dnia 8 sierpnia 2019 r., Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej poinformowało wszystkich zainteresowanych, o nowym, uproszczonym wniosku o świadczenie wychowawcze, w ramach programu „Rodzina 500 +”, który „jest krótki i bardzo łatwy do wypełnienia”.
Jak wyjaśniono „– To rodzic prawidłowo wypełniając i podpisując wniosek deklaruje, że dziecko zamieszkuje z nim i jest na jego otrzymaniu, nie pozostaje pod opieką naprzemienną i spełnia pozostałe kryteria, np. wieku. Robi to pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia – podkreśla minister rodziny, pracy i polityki społecznej Bożena Borys-Szopa.”.
Argumentowano także, że ustawa o pomocy państwa w wychowaniu dzieci nie zawiera i nigdy nie zawierała podstawy prawnej, pozwalającej na bezwzględnie żądnie od każdej osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze, której stan cywilny (według oświadczenia zawartego we wniosku) jest inny niż zamężna / żonaty, orzeczeń o rozwodzie czy też separacji.
Komunikat, o którym mowa powyżej, stanowił odpowiedź na wątpliwości interpretacyjne dotyczące przepisów ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, które pojawiły się przy rozpatrywaniu wniosków o „świadczenie 500 +” składanych drogą elektroniczną.
Przy rozpatrywaniu takich wniosków, każdemu pracownikowi świadczeń rodzinnych przychodzi na myśl pytanie, czy aby na pewno opieka nad dzieckiem została powierzona tylko i wyłącznie wnioskodawcy. Analiza orzeczeń rozwodowych / separacyjnych pozwala bowiem twierdzić, że rozwiązań dotyczących sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów rodziców z dziećmi jest bardzo wiele.
Jak wyjaśniła minister Bożena Borys – Szopa, „Tylko w przypadku zaistnienia wątpliwości w indywidualnej sprawie co do okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego” konieczne jest dostarczenie dodatkowych dokumentów. „Dotyczy to np. sytuacji, w której oboje rodziców złożyło wniosek o świadczenie „500+” na to samo dziecko”.
Tymczasem, zgodnie z postanowieniami art. 13 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci
- Ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego oraz jego wypłata następują odpowiednio na wniosek matki, ojca, opiekuna faktycznego dziecka, opiekuna prawnego dziecka albo dyrektora domu pomocy społecznej.
4. Do wniosku dołącza się odpowiednio:
3) zaświadczenia lub oświadczenia oraz dowody niezbędne do ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego:
b) prawomocne orzeczenie sądu orzekające rozwód lub separację,
Jak pozwala twierdzić zwrot ”dołącza się”, organ właściwy dla rozstrzygnięcia wniosku o przyznanie świadczenia wychowawczego nie ma żadnego luzu decyzyjnego w powyższym zakresie. Moim zdaniem, konstrukcję którą posłużono się formułując art. 13 ust. 4 pkt 3 lit b ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, można rozumieć tylko w jeden sposób. Do wniosku należy załączyć prawomocne orzeczenie sądu orzekające rozwód lub separację (tak gdy okoliczności te występują w sprawie). Projektując w/w przepis nie posłużono się bowiem zwrotami „można dołączyć”, „powinno się dołączyć”, „w zależności od pojawienia się wątpliwości należy dołączyć”. Moim zdaniem, tylko tak użyte przez ustawodawcę sformułowania, mogłyby wskazywać na jakąkolwiek dowolność w powyższym zakresie.
Niezależnie od sposobu interpretacji w/w przepisów, w niniejszej publikacji chciałem wskazać na przypadek, w którym strona informowała o statusie osoby rozwiedzionej nie załączając do akt sprawy prawomocnego orzeczenia sądu, rozwiązującego jej małżeństwo przez rozwód. W tym konkretnym przypadku, organ właściwy do rozstrzygnięcia wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego pominął obligatoryjny moim zdaniem dowód z dokumentu, jakim jest orzeczenie rozwiązujące małżeństwo przez rozwód.
Dalej – po kilkunasto – miesięcznej realizacji świadczenia 500 + (tak na skutek ponownej weryfikacji dokumentacji przez Ośrodek, któremu przekazano wniosek do realizacji z uwagi na zmianę miejsca zamieszkania strony) okazało się, że wnioskodawca nie był jedynym rodzicem sprawującym opiekę nad dzieckiem. Opieka ta była sprawowana naprzemiennie, a to na mocy prawomocnego już, wyroku sądu powszechnego.
W takim więc przypadku, strona powinna otrzymać informację o przyznaniu świadczenia w kwocie 250, 00 zł nie zaś 500, 00 zł. O pozostałą część „świadczenia 500 +”, powinien zawnioskować drugi z rodziców, w miejscu swojego zamieszkania.
Na powyższe rozwiązanie wskazuje brzmienie art. 5 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, gdzie przesądzono, że świadczenie wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu i prawnemu dziecka, a także dyrektorowi domu pomocy społecznej w wysokości po 500, 00 zł miesięcznie na dziecko (ust. 1). Co ważne, w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego (ust. 2 a).
Tak się jednak nie stało. Wnioskodawca świadomy albo mniej świadomy stanu prawnego obowiązującego w dniu złożenia wniosku, zawnioskował o pomoc w pełnym zakresie, wskazując na swój statut osoby rozwiedzionej. Z kolei pracownik Ośrodka, w ślad za wytycznymi formułowanymi przez samo Ministerstwo, odstąpił od uzupełnienia akt, o wyrok rozwiązujący małżeństwo wnioskodawcy przez rozwód.
Co ważne – w stanie prawnym obowiązującym od 1 lipca 2019 r., organy właściwe dostrzegając wady kwalifikowane informacji o przyznaniu świadczenia wychowawczego bądź podstawy do wznowienia postępowania o przyznanie prawa do świadczenia wychowawczego, nie mogą stosować przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, ustanawiających tryby nadzwyczajne eliminacji decyzji administracyjnych z obrotu prawnego (tak z uwagi na fakt, że wnioskodawca – o przyznaniu prawa do świadczenia wychowawczego jest tylko informowany w drodze czynności materialno – technicznej).
Aktualnie, rozwiązania te zostały ograniczone do możliwości uchylenia dotychczas przyznanego wsparcia, zmiany jego zakresu bądź stwierdzenia, że wypłacone już świadczenia wychowawcze posiadają przymiot świadczeń nienależnie pobranych (art. 13 a ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci w brzmieniu od 1 lipca 2019 r.). Konsekwencją rezygnacji z trybu decyzyjnego przyznawania prawa do świadczenia wychowawczego była także eliminacja przepisów ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, uznających świadczenia wypłacone na podstawie decyzji, której następnie stwierdzono nieważność, bądź na podstawie decyzji wydanej w trybie wznowienia postępowania administracyjnego, którą świadczeń odmówiono, za świadczenia nienależnie pobrane w rozumieniu ustawy (art. 25 ust. 2 pkt 4 ustawy).
Przed 1 lipca 2019 r., postępowanie administracyjne podlegałoby wznowieniu, a to z uwagi na pojawienie się istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych lub nowych dowodów, które istniały w dniu wydania decyzji i nie były znane organowi, który wydał decyzję (art. 145 § 1 pkt 5 Kodeksu postępowania administracyjnego).
W odpowiedzi na powyższe zmiany, prezentuję Państwu dwa projekty decyzji, w tym jeden uchylający prawo do świadczenia wychowawczego ze skutkiem na przyszłość i drugi stwierdzający że dotychczas wypłacone świadczenia wychowawcze, posiadają statut świadczeń wychowawczych nienależnie pobranych.
Stan faktyczny na który wskazano w projektach decyzji, stanowi jeden z wielu przykładów, w których strona (tak w aktualnym stanie prawnym), często bez jakiegokolwiek stopnia zawinienia po swojej stronie, zostaje zobowiązana do zwrotu świadczeń bez odsetek ustawowych. W poprzednim stanie prawnym, dla skutecznego potwierdzenia, że świadczenia dotychczas wypłacone posiadają przymiot świadczeń nienależnie pobranych, konieczne było udokumentowanie winy / zaniedbania po stronie osoby korzystającej ze świadczeń (np. świadomość, że świadczenia są pobierane niezgodnie z prawem, bądź oczywiste niedbalstwo, które najczęściej sprowadzało się do odstąpienia od zapoznania się z wyraźnym, czytelnym i zrozumiałem dla każdego przeciętnego świadczeniobiorcy, pouczeniem załączonym do decyzji przyznającej wsparcie).
Oba dokumenty można z łatwością przerobić pod inny stan faktyczny, do czego serdecznie zachęcam. Z pewnością pomogą w tym komentarze zamieszczone w samych decyzjach, którymi starałem się, prezentowane projekty uczynić jak najbardziej uniwersalnymi.
Z uwagi na złożoność zagadnień poruszanych w projektach decyzji, nie sposób skonstruować jednego, uniwersalnego i interdyscyplinarnego szablonu, pasującego do każdego stanu faktycznego, z którym musimy się mierzyć na co dzień w pracy. Stąd decyzja o opisie poszczególnych akapitów, która pozwoli Państwu wykorzystać wzory także w innych stanach faktycznych.
Komentarzy pozbędziecie się Państwo korzystając z prawego przycisku myszy obsługującej Wasz komputer.
Stan prawny na dzień: 15 października 2020 r.
r. pr. Grzegorz Rajski
W celu otrzymania projektów decyzji, prosimy o wiadomość e – mail na adres: kontakt@prawnikwpomocyspolecznej.pl
Uwaga!
Zgodnie z pkt 4.4 i 4.5 Regulaminu Usługodawca oświadcza, że przysługują mu wyłączne prawa autorskie do poszczególnych elementów i całości Dokumentów Prawnych. Użytkownik ma prawo do korzystania z Dokumentów Prawnych wyłącznie w ramach działania reprezentowanego Ośrodka Pomocy Społecznej. Zabronione jest udostępnianie Dokumentów prawnych osobom trzecim a w szczególności publiczne udostępnianie w sieci Internet.
Przypominamy również, że udostępnione dokumenty są jedynie wzorami i powinny zostać każdorazowo dostosowane do indywidualnej sprawy administracyjnej !
