Jednym z zadań zleconych z zakresu administracji rządowej gminie, jest organizacja na jej terenie, specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Specjalistyczne usługi opiekuńcze, jako zadanie zlecone gminie, finansowane jest z budżetu Skarbu Państwa.
Zagadnienie to, z uwagi na swą specyfikę i odrębność od „zwykłych” usług opiekuńczych zasłużyło na odrębną od ustawy o pomocy społecznej regulację, w postaci aktu wykonawczego do niej, tj. rozporządzenia.
Sposób organizacji specjalistycznych usług opiekuńczych, opisany został w rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r., Nr 189, poz. 1598 z późn. zm.).
Pracownik Ośrodka Pomocy Społecznej, którego postawiono przed obowiązkiem organizacji specjalistycznych usług opiekuńczych na terenie gminy, obok standardów swoje źródło czerpiących w zasadach profesjonalnego (urzędniczego) działania, sprostać będzie musiał także inne wymaganiom, często incydentalnym i nie dającym się przewidzieć.
O ile w większych miastach, realizację na rzecz jego mieszkańców specjalistycznych usług opiekuńczych zlecić można podmiotom profesjonalnym, z bogatymi zasobami kadrowymi, o tyle w mniejszych gminach / miastach często zdarza się, że wolę skorzystania z tego rodzaju wsparcia wyraża kilku tylko podopiecznych Ośrodka, co w ostateczności wyklucza, bądź pozbawia sensu, powierzenie tej części zadań, profesjonalnej firmie usługowej.
Przechodząc do meritum, w poniższej publikacji przybliżę kilka bolączek, którym osobiście musiałem się przeciwstawić.
W pierwszej kolejności wskażę na wykształcenie i doświadczenie zawodowe specjalistów, których możemy zatrudnić przy realizacji na rzecz mieszkańców gminy, specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Ustawodawca wymaga aby specjaliści, posiadali kwalifikacje do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, psychologa, pedagoga, logopedy, terapeuty zajęciowego, pielęgniarki, asystenta osoby niepełnosprawnej, opiekunki środowiskowej, specjalisty w zakresie rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuty lub innego zawodu dającego wiedzę i umiejętności pozwalające świadczyć określone specjalistyczne usługi (§ 3 rozporządzenia w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych).
Jeżeli chodzi o doświadczenie zawodowe, to osoby świadczące specjalistyczne usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi, muszą posiadać co najmniej półroczny staż w szpitalu psychiatrycznym, jednostce organizacyjnej pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi, placówce terapii lub placówce oświatowej, do której uczęszczają dzieci z zaburzeniami rozwoju lub upośledzeniem umysłowym, ośrodku terapeutyczno – edukacyjno – wychowawczym, zakładzie rehabilitacji bądź innej jednostce niż wymienione powyżej, świadczącej specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Wreszcie, osoby świadczące specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi, muszą posiadać przeszkolenie i doświadczenie w zakresie, umiejętności kształtowania motywacji do akceptowanych przez otoczenie zachowań, kształtowania nawyków celowej, aktywności oraz prowadzenia treningu zachowań społecznych, w zakresie w jakim specjaliści ci realizować będą usługi opiekuńcze polegające na kształtowaniu umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowaniu do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzeniu treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspieraniu, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych.
Jak widać, ustawodawca posługując się pojęciem staż, nie sprecyzował czy chodzi o staż w pełnym wymiarze czasu pracy tj. 8 godzin dziennie, a przeciętnie 40 godzin tygodniowo, czy też dla spełnienia tego kryterium wystarczające będzie doświadczenie zawodowe zrealizowane w okresie półrocznym w wymiarze po 4 godziny dziennie, a przeciętnie 20 godzin tygodniowo (pół etatu).
Z rozporządzenie nie można także wyczytać, jaki stosunek prawny powinien łączyć stażystę z w/w placówkami, tj. czy staż ten musiał być zrealizowany w oparciu o umowę o pracę, umowę o dzieło bądź umowę o wolontariat.
Rozpraszając powyższe wątpliwości, powołam się na opinię Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z listopada 2013 r., zgodnie z którą to:
W ramach półrocznego stażu osoba powinna wykonywać powierzone jej zadania / czynności przy zachowaniu obowiązującej w danej jednostce / na danym stanowisku normy czasu pracy, tj. norma podstawowa – 40 godzin tygodniowo, średnio po 8 godzin na dobę.
Powyższe wskazuje, że kryterium intensywności wymaganego prawem stażu pracy, spełnione zostanie także w przypadku, gdy specjalista pracował w placówce / jednostce organizacyjnej, w której z uwagi na szczególne warunki pracy, wymiar dobowego czasu pracy został skrócony.
Jako przykład, wskazać należy na specjalistę zdobywającego staż w pracowni radiologii, radioterapii, medycyny nuklearnej, które to komórki organizacyjne stosują w celach diagnostycznych lub leczniczych źródła promieniowania jonizującego. W jednostkach tych wymiar czasu pracy nie mógł przekraczać 5 godzin na dobę i przeciętnie 26 godzin i 15 minut na tydzień (por. art. 32 g ust. 3 pkt 1 i 2 nieobowiązującej już ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z. 1991 r., Nr 91, poz. 408 z późn. zm.)).
Choć na pozór, kwestia ta wydaje się bagatelna, to jednak zagadnienie to zyskuje na wartości w obliczu prawidłowego rozliczenia dotacji pozyskanej przez gminę z budżetu Skarbu Państwa, na realizację specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Stanowisko Ministerstwa jednoznacznie wyklucza uznanie stażu pracy realizowanego przez specjalistę np. w wymiarze po 5 godzin tygodniowo tj. 20 godzin miesięcznie na podstawie umowy o wolontariat bądź umowy zlecenia. Interpretacja ta wyklucza także wszelkiego rodzaju wolontariuszy, realizujących usługi opiekuńcze na podstawie umowy o wolontariat, sporadycznie, np. po dwie godziny w tygodniu, a 8 godzin w miesiącu.
Kolejną bolączką, z która może spotkać się pracownik odpowiedzialny za organizację na terenie gminy specjalistycznych usług opiekuńczych są specjaliści, którzy choć nigdy nie zdobyli wymaganego prawem stażu pracy w oparciu o stosunek pracy, to jednak praktykę i umiejętności swoje potwierdzają wieloletnią działalnością gospodarczą (np. lekarz, terapeuta bądź rehabilitant).
Należy pamiętać, że choć ustawodawca posłużył się zwrotem „staż pracy w jednej z jednostek”, to także w przypadku, w którym doświadczenie zawodowe nabyte zostało w oparciu o działalność wykonywaną na własny rachunek (samodzielna działalność gospodarcza), będziemy mogli uznać warunek legitymowania się odpowiednim stażem pracy za spełniony.
W takim przypadku, zobowiązani będziemy do należytego udokumentowania intensywności usług realizowanych w powyższy sposób, w tym liczby godzin pracy w tygodniu / miesiącu, która nie może być niższa niż 8 godzin dziennie i przeciętnie 40 godzin w tygodniu.
Kolejną kwestią jest wymóg posiadania przeszkolenia w zakresie kształtowania umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowania do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzeniu treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspieraniu, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych.
Osobiście udało mi się znaleźć tylko jednego specjalistę, który posiadał zaświadczenie tego rodzaju przeszkoleniu. Wszyscy inni specjaliści, w tym posiadający bogate i zróżnicowane wykształcenie poparte wieloletnią praktyką, nie byli nawet pewni, czy zakres ten mieścił w ich dotychczasowym planie edukacji.
Ratunkiem więc dla osoby odpowiadającej za organizację specjalistycznych usług opiekuńczych, jest zlecanie specjaliście, który nie jest w stanie przedłożyć stosownych zaświadczeń, innych rodzajów specjalistycznych usług opiekuńczych, niż te wskazane w § 2 pkt 1 lit. a rozporządzenia w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych.
Pamiętaj!!!
Rodzaj, liczba i zakres specjalistycznych usług opiekuńczych, jak również szczegółowy harmonogram ich realizacji powinny znaleźć się w sentencji decyzji, przyznającej specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Często zdarza się, że specjalistyczne usługi opiekuńcze mają być świadczone na rzecz dzieci bądź osób małoletnich realizujących obowiązek szkolny.
Pamiętaj!!!
Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi w postaci zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno – wychowawczych mogą zostać przyznane dzieciom i młodzieży w wyjątkowych przypadkach, jeżeli nie mają możliwości uzyskania dostępu do zajęć, o których mowa w art. 7 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (§ 2 ust. 5 rozporządzenia).
W powyższej kwestii, ustawa o ochronie zdrowia psychicznego odsyła nas do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r., w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno – wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz. U. z 2013 r. , poz. 529 z późn. zm.).
Wreszcie przypomnieć należy o treści § 2 ust. 3 rozporządzenia, zgodnie z którym to przepisem jednym z rodzajów specjalistycznych usług opiekuńczych jest rehabilitacja fizyczna i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii).
W pierwszej kolejności, musimy więc ustalić, czy wnioskodawca nie może skorzystać z rehabilitacji fizycznej i usprawniania zaburzonych funkcji organizmu w oparciu o świadczenia z opieki zdrowotnej, które finansowane są ze środków publicznych.
Zazwyczaj uprawnienie takie realizowane jest przez miejscową przychodnię (ośrodek zdrowia), na podstawie skierowania lekarza, które uprawnia do korzystania z usług rehabilitanta, w miejscu zamieszkania osoby potrzebującej.
Na koniec kilka cennych uwag:
- Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi, jako świadczenie niepieniężne z pomocy społecznej możemy przyznać tylko i wyłącznie ze skutkiem na przyszłość.
- Elementem koniecznym każdej decyzji przyznającej tego rodzaju wsparcie, jest prawidłowe pouczenie, że opłata za specjalistyczne usługi ma być wnoszona przez osobę uzyskującą pomoc lub jej opiekuna, bezpośrednio lub przelewem do kasy urzędu gminy, w terminie do 15 dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym wykonano usługę (§ 5 rozporządzenia).
- W odniesieniu do wpłat czynionych przez świadczeniobiorców na poczet innych należności z tytułu udzielonej pomocy społecznej, ustawa nie zastrzega wyraźnie terminu do którego wpłaty mają być realizowane.
- Zgodnie z § 4 ust. 4 rozporządzenia, cenę za jedną godzinę specjalistycznych usług dla osób z zaburzeniami psychicznymi ustala ośrodek pomocy społecznej, na podstawie analizy kosztów realizacji tego zadania lub wynika ona z umowy zawartej przez ośrodek pomocy społecznej z podmiotem przyjmującym zlecenie realizacji zadania. Nie oznacza to, że Wojewoda pokryje z dotacji pełną wartość jednej godziny świadczonych usług. Praktyka pokazuje, że dotacja na jedną godzinę (przynajmniej w województwie małopolskim) kształtuje się na poziomie od 20 do 30 zł, zaś jej zwiększenie uzależnione jest od licznych pism z uzasadnieniem wysokości zwiększonych kosztów realizacji zadania. Wydatki gminy ponad kwotę zaakceptowaną przez wojewodę, będą musiały zostać pokryte ze środków własnych.
- Zakres specjalistycznych usług opiekuńczych, należy ustalić na podstawie diagnozy lekarza / specjalisty, która pozwoli wskaże nam konieczne i celowe oddziaływania przeznaczone dla osoby potrzebującej. Diagnoza ta powinna być w miarę możliwości aktualizowana, a specjaliści realizujący usługę powinni składać okresowe sprawozdania pozwalające ustalić zasadność dalszego stosowania specjalistycznych oddziaływań oraz ich efekty.
Stan prawny na dzień: 15 listopada 2014 r.
