Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku

Praktyka pokazuje, że pokaźna liczba naszych podopiecznych zaniedbuje, a czasem nawet lekceważy skutki prawne, które wiążą się ze śmiercią osób bliskich.

Poniżej więc, zamieszczam „klasyczny” kazus, który pozwoli Państwu nabyć choć podstawową wiedzę na temat postępowania spadkowego uzupełniony o nieskomplikowane wzory wniosków i oświadczeń, niezbędnych dla sprawnego sfinalizowania postępowania spadkowego. Wzory załączonych dokumentów zostały oparte o stan faktyczny przedstawiony poniżej.

Pani Halina zjawiła się w Ośrodku w celu uzyskania informacji na temat sposobu postępowania po śmierci jej ojca. Jako matka dwójki dzieci, mając świadomość, że tata przed śmiercią posiadał spore zobowiązania finansowe, chciałaby ochronić swoje pociechy przed niekorzystnymi skutkami przyjęcia spadku. Pani Halina posiada także dwójkę rodzeństwa, w tym siostrę, której dane adresowe są jej znane oraz brata, o którego losach nic nie wie.

Pracownik socjalny stanął więc przed koniecznością odpowiedzi na następujące pytania:

W jaki sposób powinna postąpić Pani Halina? Czy spadek należy odrzucić, czy przyjąć wprost.
Jakie dokumenty będą niezbędne dla uchylenia się od skutków prawnych dziedziczenia ustawowego?
Jak skutecznie ochronić dzieci przed „zadłużoną masą spadkową”.

W pierwszej kolejności, wyjaśnić należy, że postępowanie o stwierdzenia nabycia spadku to postępowanie nieprocesowe, które prowadzone jest zawsze w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy (art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego). W przypadku, w którym nie znamy miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy, sądem właściwym będzie sąd w rejonie, którego znajduje się majątek spadkowy bądź jego część.

Zainicjowanie postępowania wymaga uiszczenia opłaty stałej w wysokości 50 zł. Opłatę taką zobowiązani będą uiścić także inni spadkobiercy (każdy z osobna), tytułem odebrania przez sąd oświadczenia woli o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku (art. 49 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Opłatę należy uiścić na rachunek bankowy sądu (patrz strona internetowa sądu – zazwyczaj zakładka „informacje”), za pośrednictwem poczty, banku bądź przelewem internetowym (bankowość internetowa). Potwierdzenie zapłaty, należy załączyć do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, w jednym egzemplarzu.

Spadek otwiera się z chwilą śmierci osoby nam bliskiej. Od tego też momentu (co do zasady) biegnie termin do złożenia przed sądem, bądź notariuszem oświadczeń o przyjęciu spadku wprost, z dobrodziejstwem inwentarza lub jego odrzuceniu (art. 924 w związku z art. w związku z art. 1015 Kodeksu cywilnego).

Domniemanie, że spadkodawca przyjął spadek wprost występuje tak w przypadku złożenia w terminie oświadczenia woli, jak również na skutek upływu terminu do złożenia oświadczenia przed sądem / notariuszem. Przyjęcie spadku wprost oznacza pełną i nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza skutkuje odpowiedzialnością za długi spadkowe, do wysokości aktywów wchodzących w skład masy spadkowej. Wierzyciele zyskują więc uprawnienie do zaspokojenia swoich roszczeń, w rozmiarze nie większym niż wartość spadku. W pozostałym zakresie, spadkobiercy są zwolnieni z odpowiedzialności majątkowej za długi spadkodawcy.

Termin ten nie biegnie, jeżeli osoba nie wiedziała o powołaniu do dziedziczenia (o śmierci osoby bliskiej), a rozpoczyna swój bieg od momentu, w którym powzięliśmy taką wiedzę (art. 1015 Kodeksu cywilnego).

W omawianym przypadku, w interesie każdego ze spadkobierców leży odrzucenie spadku, a to z powodu przewagi pasywów obciążających masę spadkową, nad jej aktywami. Spadek odrzucić może każdy z uczestników. Spadkobiercę, który spadek odrzucił traktuje się tak jak gdyby otwarcia spadku nie dożył, zaś w jego miejsce wchodzą osoby powołane do spadku w dalszej kolejności, np. dzieci – dalsi zstępni (art. 1020 Kodeksu cywilnego).

Aby skutecznie odrzucić spadek we własnym imieniu, wystarczy zwykłe oświadczenie woli złożone przed sądem bądź notariuszem. Odrzucenie jednak spadku w imieniu małoletnich dzieci, jako czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem naszych pupilów, wymaga zgody sądu rodzinnego (art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

W praktyce (z uwagi na krótki, 6 miesięczny termin na złożenie oświadczeń woli o odrzuceniu spadku) sprowadza się to do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, z jednoczesnym wysłaniem wniosku do sądu rodzinnego, o wyrażenie zgody na oświadczenie woli, które będzie złożone przez rodzica w imieniu swoich dzieci, odrzucające spadek.

Nie można częściowo przyjąć spadek a częściowo go odrzucić. Nie można też uzależnić przyjęcia bądź odrzucenia spadku od warunku bądź z zastrzeżeniem terminu (art. 1018 Kodeksu cywilnego).

Jeżeli nie uda nam się uzyskać zgody sądu na odrzucenie w imieniu dzieci spadku, dzieci te jako osoby małoletnie, nie mogą nabyć spadku wprost, zaś zawsze dziedziczą spadek z dobrodziejstwem jego inwentarza (art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego). Potencjalni wierzyciele, mogą więc żądać zaspokojenia długów spadkowych tylko i wyłącznie do wysokości wartości aktywów, które wchodzą w skład spadku. Jeżeli aktywów takich nie było, wierzyciele Ci nie będą mogli skutecznie dochodzić od dzieci, spłaty długów spadkowych.

Do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku można załączyć pisemne oświadczenie o przyjęciu spadku wprost, z jego dobrodziejstwem inwentarza bądź o odrzuceniu spadku, zaś w przypadku jego braku, oświadczenie to zostanie „wciągnięte” przez sąd do protokołu rozprawy.

W ostatniej kolejności wspomnieć należy o osobach nieobecnych. Bardzo często zdarza się, że nasz podopieczny nie posiada jakichkolwiek danych adresowych pozostałych uczestników postępowania, którzy z mocy prawa wchodzą w skład spadkobierców ustawowych.

Należy pamiętać, że to w naszej gestii ustawodawca pozostawił obowiązek wskazania wszystkich uczestników postępowania, wraz z prawidłowymi danymi adresowymi, które umożliwią doręczenie im zawiadomienia o toczącym się postępowaniu. W przypadku braku takich danych, sprawa nie ruszy z miejsca, a sąd zawiesi postępowanie, które w ostateczności po upływie roku może zostać umorzone w całości (art. 177 § 1 pkt 6 w związku z art. 182 Kodeksu postępowania cywilnego).

Nie oznacza to że jesteśmy bezradni. W takim przypadku, naszym zadaniem będzie udowodnienie przed sądem, że miejsce pobytu uczestnika postępowania nie jest nam znane, przy czym dochowaliśmy należytej staranności dla jego poznania. Mowa oczywiście o Centralnym Biurze Adresowym w Warszawie, które za skromną opłatą 31 zł wyda nam zaświadczenie o wpisie bądź braku wpisu, który umożliwiłby wskazanie danych adresowych danej osoby.

Jeżeli zaś posiadamy ostatni adres zameldowania osoby nieznanej z miejsca pobytu, wniosek o informację w zakresie kolejnego miejsca zameldowania należy złożyć w gminie, w której osoba nieznana z miejsca pobytu miała ostatni meldunek. Szczegółowe informacje, dotyczące wniosku o udostępnienie danych, ze zbioru danych osobowych Centralnego Biura Adresowego można uzyskać na stronie https://www.msw.gov.pl/pl/sprawy-obywatelskie/centrum-informacyjne-o/8560,dok.html.

Dopiero więc, gdy udowodnimy przed sądem, że miejsce pobytu uczestnika postępowania (pomimo dopełnienia wszelkich możliwych procedur) nie jest nam znane, sąd ten wyznaczy kuratora, dla osoby nieznanej z miejsca pobytu, co w ostateczności pozwoli nadać sprawie dalszy bieg (art. 510 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Wspomnieć także należy o uprawnieniu do uzyskania aktów stanu cywilnego. Możliwość taką przewidziano w przepisach ustawy o aktach stanu cywilnego, gdzie wyraźnie wskazuje się na uprawnienie do otrzymania niezbędnych odpisów z akt stanu cywilnego po udowodnieniu istnienia interesu prawnego w ich otrzymaniu. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego, nie może więc odmówić wydania odpisów, zasłaniając się ochroną danych osobowych czy też brakiem stosunku pokrewieństwa (art. 83 ust. 2 ustawy o aktach stanu cywilnego).

Wreszcie nie należy zapomnieć, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, jak również dokumenty stanowiące jego załączniki należy wysłać w liczbie tożsamej z liczba uczestników postępowania. Każdy wniosek powinien zostać opatrzony własnoręcznym podpisem zainteresowanego, zaś załączniki należy skserować i załączyć do każdego odpisu wniosku z osobna.