Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010 r., w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie, ustawodawca wprowadził oficjalny wzorzec zaświadczenia lekarskiego, które ma stanowić podstawę do prawidłowego opisania obrażeń ciała / rozstroju zdrowia u osoby, która doświadczyła przemocy w rodzinie.
Rozporządzenie to, jako akt wykonawczy do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, stanowi odpowiedź na zmianę przepisów prawa, w zakresie świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, za które osoba doświadczająca przemocy w rodzinie nie jest zobligowana płacić.
Mowa o art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r., o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.), zgodnie z którym to:
„Świadczeniobiorcy na podstawie ustawy nie przysługują orzeczenia o zdolności do prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz inne orzeczenia i zaświadczenia lekarskie wydawane na życzenie świadczeniobiorcy, jeżeli nie są one związane z dalszym leczeniem, rehabilitacją, niezdolnością do pracy, kontynuowaniem nauki, uczestnictwem dzieci, uczniów, słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli i studentów w zajęciach sportowych i w zorganizowanym wypoczynku, a także jeżeli nie są wydawane dla celów pomocy społecznej, wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, orzecznictwa o niepełnosprawności, uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego, lub ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie.”
Przepis ten w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 10 czerwca 2010 r. (wejście w życie z dniem 1 sierpnia 2010 r.) upoważnia do domagania się od lekarza pierwszego kontaktu, by ten wystawił zaświadczenie lekarskie które potwierdzi ewentualne obrażenia ciała / rozstrój zdrowia powodowane przemocą w rodzinie, na wzorcu określonym we wspomnianym wcześniej rozporządzeniu.
Nowelizacja ta stanowiła odpowiedź na trudną sytuację, w której znalazła się osoba poszkodowana przemocą w rodzinie, uwzględniając jej często pasywną postawę w gromadzeniu materiału dowodowego, który będzie miał kluczową rolę w ewentualnym postępowaniu karnym.
Niebagatelnym problemem w pracy z osobą doświadczającą przemocy w rodzinie, jest brak jakichkolwiek dowodów na opisane przez pokrzywdzonego / pokrzywdzoną zdarzenia, które w obliczu kategorycznego zaprzeczenia ze strony oskarżonego, tracą w stopniu znacznym na wartości dowodowej.
Brak jakiegokolwiek potwierdzenia konkretnych zdarzeń, wyklucza bądź przynajmniej w znacznym stopniu ogranicza skuteczne egzekwowanie swoich praw przed sądem, w konsekwencji ograniczając możliwości pomocy ofierze przemocy w rodzinie do wsparcia psychologicznego bądź socjalnego.
Tak jednak być nie musi. Doświadczenie podpowiada, że najczęstszym skutkiem braku jakichkolwiek dowodów uwierzytelniających opisane przez ofiarę zdarzenia, jest niewiedza w zakresie znaczenia dowodowego zaświadczenia wystawionego przez lekarza pierwszego kontaktu.
Bardzo często ofiary przemocy w rodzinie nie wiedzą o możliwości skorzystania z pomocy lekarza w miejscowej przychodni, z góry odmawiając wiarygodności dowodowej zaświadczeniu, które nie może zostać nazwane „obdukcją”. Dalej, praktyka pokazuje, że nie małe znaczenie w braku korzystania z wizyty u lekarza pierwszego kontaktu odgrywa powszechnie panujące przeświadczenie, że tylko „obdukcja” (senscu stricte) wystawiona przez „specjalnego” lekarza będzie mogła stanowić dowód w sprawie i że tylko za jej pośrednictwem ofiara przemocy w rodzinie będzie mogła skutecznie egzekwować swoje prawa.
Mit ten w zestawieniu z godzinami najczęściej wieczornymi, podenerwowaniem zdarzeniami które miały miejsce, stanem depresyjnym i przytłoczeniem liczbą spraw w codziennym życiu w 99 % przypadków przesądza o braku należytego dokumentowania obrażeń ciała, a w ostateczności o braku możliwości skutecznego egzekwowania swoich praw w postępowaniu przygotowawczym bądź sądowym.
Tak jednak być nie musi. Aktualny stan prawny pozwala na proste i nie wymagające dużego nakładu czasu dokumentowanie zdarzeń naruszających dobra osobiste ofiar przemocy w rodzinie.
Wyjaśnienie i rzetelna informacja przekazana osobie zagrożonej przemocą w rodzinie, mobilizuje do skorzystania z możliwości bezpłatnego udokumentowania aktów przemocy, a to w miejscowej (lokalnej) przychodni, w której stawienie nie zmusza do długiej podróży do miasta, gdzie przyjmie nas biegły lekarz sądowy.
Przedstawiając mechanizm działania tego rodzaju zaświadczenia, wyjaśnić należy, że co do zasady w procesie karnym dowodem może być wszystko co nie jest sprzeczne z prawem.
Dowodem w postępowaniu karnym może być tak zarówno zeznanie sąsiada, który był świadkiem aktu przemocy w rodzinie, nagranie z monitoringu wizyjnego, prywatnej kamery, nagranie wykonane standardowym dyktafonem (także zainstalowanym w telefonie komórkowym), jak również każdy inny dokument potwierdzający jakieś zdarzenie.
Różnica pomiędzy w/w środkami dowodowymi, sprowadza się do mocy dowodowej poszczególnych elementów składowych zgromadzonego materiału dowodowego.
Zaświadczenie wystawione przez lekarza pierwszego kontaktu niewątpliwie posiada mniejszą moc dowodową od przysłowiowej „obdukcji” sporządzonej przez biegłego lekarza sądowego, jednak moc dowodową, niewątpliwie posiada.
Praktyka pokazuje, że ocena lekarza pierwszego kontaktu sprowadza się jedynie do potwierdzenia konkretnych obrażeń ciała. Lekarz ten, z uwagi na fakt, że nie był świadkiem zdarzenia, jak również z powodu braku specjalistycznej wiedzy w powyższym zakresie, nie powinien, a nawet nie może kategorycznie stwierdzić, że obrażenia te powstały na skutek konkretnego zachowania się członka najbliższej rodziny, z którym to zgłaszająca się osoba, wspólnie zamieszkuje.
Ostatecznie, po wskazaniu na konkretne urazy oraz formalne wyszczególnienie konkretnych śladów na ciele, lekarz pierwszego kontaktu zamieszcza w zaświadczeniu informacje, które najczęściej przybierają postać – „jak podaje pacjent, powyższe obrażenia powstały na skutek aktu agresji ze strony osoby najbliższej – męża”. W innych zaświadczeniach spotkałem się z twierdzeniami bardziej odważnymi, które w większym stopniu wskazywały na opis całego zdarzenia.
Załączając do zawiadomienia o popełnieniu przez osobę najbliższą przestępstwa, organ prowadzący postępowanie przygotowawcze powoła biegłego, który na podstawie wcześniej wydanego zaświadczenia lekarskiego, spróbuje odpowiedzieć na pytanie, czy obrażenia stwierdzone przez lekarza pierwszego kontaktu, mogły powstać w trakcie zdarzenia opisywanego przez pokrzywdzonego, czy twierdzenia pokrzywdzonego są adekwatne do potwierdzonych urazów oraz czy przebieg zdarzenia opisany przez pokrzywdzonego przynajmniej w części odpowiada obrażeniom ciała.
Zaświadczenie to staje się więc kluczowym dowodem pośredniczącym pomiędzy zdarzeniami skutkującymi obrażeniami ciała a opinią biegłego, która ocenia zgodność zeznań pokrzywdzonego z faktycznym przebiegiem zdarzeń.
Brak tego rodzaju zaświadczenia, przy jednoczesnym braku świadków, bądź innych dowodów mogących potwierdzić akty przemocy fizycznej, znacznie ogranicza możliwość skutecznego dowodzenia przez organami ścigania oraz sądem, że do zdarzenia faktycznie doszło, a jeżeli już doszło, to jakimi skutkami zdarzenie to odbiło się na zdrowiu i życiu pokrzywdzonego.
Właśnie dlatego wykonując czynności zawodowe, zachęcam wszystkie osoby, które zgłaszają agresywne zachowania osób najbliższych do aktywnej postawy, która skutkować będzie konsekwentnym dokumentowaniem wydarzeń mających miejsce w rodzinie, zwłaszcza gdy w pobliżu brak jest jakichkolwiek świadków mogących potwierdzić opisywany przez pokrzywdzonego przebieg zdarzeń.
Sama zaś obdukcja (sporządzana na życzenie poszkodowanego), jako dokument sporządzony przez osobę wpisaną na listę lekarzy – biegłych sądowych, jest dokumentem odpłatnym (około 100, 00 zł), zaś jej otrzymanie związane jest (najczęściej w mniejszych miejscowościach) z koniecznością wizyty u lekarza poza miejscem zamieszkania ofiary przemocy w rodzinie. Z całą pewnością obdukcja posiada szerszy zakres (opisowy). Wreszcie, obdukcja przeprowadzana na żądanie organu procesowego – jest bezpłatna.
W ostatniej kolejności usprawiedliwić należy lekarzy, którzy choć nigdy nie odmawiają pomocy, mogą nie znać wszystkich przepisów. W przypadku jakichkolwiek problemów, warto więc wyjaśnić lekarzowi, że wystawiając zaświadczenie na przedstawionym przez Państwa wzorze, działają w granicach upoważnienia ustawowego, co więcej wykonując obowiązki nałożone wprost przez przepisy prawa.
Warto więc zabrać ze sobą wzór zaświadczenia, gdyż jego brak w przychodni / ośrodku zdrowia, może stanowić kolejną przeszkodę dla prawidłowego udokumentowania stanu zdrowia osoby pokrzywdzonej przemocą w rodzinie.
Pobierz wzór zaświadczenia lekarskiego…..
Stan prawny na dzień: 3 kwietnia 2015 r.
