21 kwietnia 2015 r., Zarząd Województwa Małopolskiego podjął uchwałę, którą przyjął Regulamin II edycji projektu „Pierwszy dzwonek”, polegającego na przyznaniu dotacji dla gmin na udzielenie wsparcia na rok szkolny 2015/2016 dla uczniów z rodzin wielodzietnych 3 + z województwa małopolskiego, w zakresie zwiększenia ich szans edukacyjnych.
Choć uchwała swoim zasięgiem obejmuje tylko województwo małopolskie, to jednak z uwagi na pojawienie się w trakcie realizacji programu wielu wątpliwości, warto przedstawić je na forum ogólno – krajowym. Co do zasady bowiem, realizacja projektu pierwszy dzwonek, przekazywana jest Ośrodkom Pomocy Społecznej.
Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, pozostawił dużą swobodę wyboru sposobu w zakresie jego realizacji, ograniczając się do dość ogólnych jedynie, wytycznych w powyższym zakresie.
Szczególne kontrowersje budzi forma organizacyjna realizacji projektu. Przedsięwzięcie to może zostać bowiem zrealizowane w oparciu o art. 90 t ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.), zaś wtedy za realizację projektu będzie odpowiadać wydział / referat edukacji w Gminie.
Powyższe wsparcie można skierować także do Ośrodka Pomocy Społecznej. Wtedy podstawy prawnej w przyznaniu mieszkańcom Gminy wsparcia, upatrywać należy w przepisach ustawy o pomocy społecznej, które dodatkowo wsparte powinny zostać programem osłonowym, o którym mowa w art. 17 ust. 2 pkt 4 w/w ustawy.
Abstrahując od decyzji wójta / burmistrza / prezydenta miasta, którą ten wybierze odpowiednią jednostkę organizacyjną Gminy, odpowiedzialną za realizację omawianego zadania, dla potrzeb poniżej przedstawionych wywodów przyjąć należy, że realizacja zadania przekazana została do Ośrodka Pomocy Społecznej.
W takim przypadku, przystępując do realizacji projektu, należy uwzględnić następujące uwagi.
Program osłonowy w rozumieniu art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy o pomocy społecznej, nie jest aktem prawa miejscowego, stąd uchwała rady gminy go konstytuująca, nie podlega publikacji w dzienniku urzędowym odpowiedniego województwa.
Jest to jedna z podstawowych zasad, która znalazła potwierdzenie w ugruntowanym już orzecznictwie sądowym. Akt prawa miejscowego, na pierwszy rzut przysłowiowego oka, zidentyfikować możemy po klauzuli zamieszczonej w uchwale rady gminy, zgodnie z którą to uchwała ta wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w dzienniku urzędowym odpowiedniego województwa.
Pomimo, że sądy administracyjne konsekwentnie stwierdzają nieważność tak podjętych uchwał, 99 % programów osłonowych w pomocy społecznej, to akty planistyczne, które wprowadzane są uchwałami z „vacatio legis” – 14 dni licząc od dnia ogłoszenia w dzienniku urzędowym województwa.
Błąd ten (w przypadku skorzystania przez organ nadzoru ze swoich uprawnień) skutkuje bezwzględnym stwierdzeniem nieważności uchwały. Ostatecznie, gdy upłynął już rok od dnia jej podjęcia, sąd stwierdzi niezgodność uchwały z prawem (art. 94 ustawy o samorządzie gminnym).
Program osłonowy z pomocy społecznej to akt kierownictwa wewnętrznego, który skierowany jest za każdym razem do kierownika / dyrektora Ośrodka, ewentualnie do pracowników zatrudnionych w Ośrodku, nie zaś do mieszkańców gminy.
Program ten stanowi odpowiedź rady gminy na rozeznane przez kierownika / dyrektora Ośrodka potrzeby, stąd dokument ten stanowić ma swoisty plan działania Ośrodka, w celu ich zaspokojenia (por. art. 110 ust. 9 ustawy o pomocy społecznej).
Poniżej przedstawiam wybrane orzecznictwo sądowe, opisujące status programu osłonowego w systemie pomocy społecznej.
Wyrok Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 1 kwietnia 2015 r., sygn. akt: IV SA/Gl 1147/14, gdzie wyjaśniono, że:
„(…) Organ nadzoru dokonał w pełni prawidłowej wykładni przepisów odnośnie charakteru prawnego uchwały i zasadnie przyjął, że program przyjęty przez Radę Miejską w D. na podstawie wskazanego w podstawie prawnej uchwały art. 17 ust. 1 pkt 1, czy nawet na podstawie wskazanego przez skarżąca art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy o pomocy społecznej, nie mógł stanowić aktu prawa miejscowego i jego publikacja w Dzienniku Urzędowym województwa […] była niedopuszczalna prawnie. Adresatem lokalnego programu czy strategii rozwiązywania problemów pomocy społecznej jest organizacyjnie podporządkowany radzie gminy podmiot, a akt ten może kształtować wyłącznie jego sytuację prawną. Niedopuszczalne jest tym samym wskazanie, jako adresata uchwały wydanej na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 1 czy art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy o pomocy społecznej, indywidualne podmioty, tak jak dokonano tego w treści jej § 2.”
Dalej wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z dnia 22 stycznia 2015 r., sygn. akt: II SA/Op 637/14:
„(…)Program ten może zatem być jedynie skierowany do podmiotu (podmiotów) mającego wykonać założenia programu, a więc funkcjonującego w strukturze gminy, który to adresat jest organizacyjnie podporządkowany organowi wydającemu powyższy akt i program może kształtować sytuacje prawne jedynie takiego podmiotu. Wszystkie te argumenty przemawiają za tym, że uchwała rady gminy wprowadzająca lokalny program pomocy społecznej nie jest aktem prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2 Konstytucji RP i art. 40 ustawy o samorządzie gminnym, ale jest aktem kierownictwa wewnętrznego. Podjęta na tej podstawie uchwała, prawidłowo zredagowana, nie zawiera norm abstrakcyjnych i generalnych, nie rozstrzyga także o prawach i obowiązkach podmiotów tworzących wspólnotę samorządową, lecz ma charakter programowy i zadaniowy, tj. dotyczy wyłącznie działalności organu, do którego została skierowana, a jej adresatem są podmioty ją realizujące.”
Dalej wyjaśniono, że „(…)Z omówionych względów zgodzić należy się z organem nadzoru, że przepis art. 110 ust. 10 ustawy o samorządzie gminnym nie może stanowić podstawy do podjęcia aktu prawa miejscowego, gdyż w jego granicach nie mieści upoważnienie do podjęcia przepisów powszechnie obowiązujących, nakładających na szerszy krąg podmiotów obowiązki i prawa. Rada Gminy Rudniki, zaliczając zatem zaskarżoną uchwałę do aktów prawa miejscowego, naruszyła przepisy kompetencyjne.” „(…) Jak zasadnie wskazano w orzecznictwie, normy o zadaniach nie mogą być bowiem utożsamiane z normami określającymi kompetencje do działań władczych, a wyłącznie kompetencja stwarza potencjalną możliwość realizacji zadania w formie władczej, tj. w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego (por. wyrok WSA w Rzeszowie z 27 lutego 2008 r., II SA/Rz 706/07, NZS 2008 nr 3, poz. 53 i powołane tam orzecznictwo). Odstąpienie od tej zasady narusza związek formalny i materialny między aktem wykonawczym a ustawą, co stanowi o istotnym naruszeniu prawa, w niniejszym przypadku art. 110 ust. 10 ustawy o pomocy społecznej, a w konsekwencji art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 197, poz. 1172, z późn. zm.), nakazującego publikację w dzienniku urzędowym aktów prawa miejscowego stanowionych przez organy gminy.”
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 14 lutego 2006 r., sygn. akt: II SA/Go 699/05:
„(…)Realizacje świadczeń z pomocy społecznej jest instytucją polityki społecznej państwa. Rada gminy może ukierunkować działalność ośrodka pomocy społecznej poprzez opracowanie i skierowanie do wdrożenia lokalnego programu pomocy społecznej (art. 110 ust.10 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej). Uchwała rady gminy ustalająca zasady przyznawania świadczeń z pomocy społecznej dla osób wychowujących co najmniej dwoje niepełnosprawnych dzieci oraz ustalające zasady przyznania tego rodzaju świadczenia nie ustanawia przepisów powszechnie obowiązujących w rozumieniu art. 40 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym. Uchwała taka jest aktem kierownictwa wewnętrznego, to jest dotyczy wyłącznie działalności organu, do którego została skierowana, a jej adresatem nie są świadczeniobiorcy, a kierownika ośrodka pomocy społecznej. Podobne stanowisko wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 15 kwietnia 1996r. OPK 3/96 ONSA 1997/1/6 dotyczącej zasad przyznawania świadczeń z pomocy społecznej.”
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 26 maja 2011 r., sygn. akt: IV SA/Wr 631/10:
„(…)Zatem biorąc pod uwagę potrzeby wynikające z działalności ośrodka pomocy społecznej, rada gminy opracowuje, zgodnie z kompetencją art. 110 ust. 10 ustawy o pomocy społecznej, lokalny program pomocy społecznej, a następnie kieruje go do wdrożenia kierownikowi ośrodka. Ustawa nie charakteryzuje bliżej przedmiotowych programów, wynika z niej jedynie, że treścią programów mają być sprawy z zakresu pomocy społecznej. Akt tej rangi może być zatem adresowany do takiego podmiotu, który jest organizacyjnie podporządkowany organowi wydającemu akt i może kształtować sytuację prawne jedynie takiego podmiotu.”
Czy chociażby wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 26 czerwca 2015 r., sygn. akt: III SA/Kr 136/15:
„(…)Powyższe argumenty przemawiają za tym, że uchwała rady gminy wprowadzająca program osłonowy nie jest aktem prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2 Konstytucji RP i art. 40 ustawy o samorządzie gminnym, lecz aktem planowania. Taka uchwała nie powinna zawierać norm abstrakcyjnych i generalnych rozstrzygających o prawach i obowiązkach podmiotów zewnętrznych wobec administracji, ma ona bowiem charakter programowy, tj. dotyczy wyłącznie działalności organu, do którego została skierowana, a jej adresatem są podmioty ją realizujące. Ustawodawca posłużył się pojęciem „program”, które oznacza założenia, postulaty i cele jakiejś działalności, plan zamierzonych czynności, prac lub przedsięwzięć (por. St. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa 2003, tom 3, s. 568-569).”
Powyżej przedstawiona argumentacja sądów administracyjnych, zastosowanie znajdzie do wszystkich innych programów osłonowych, realizowanych w gminie, a to np. w zakresie dożywiania dzieci w trybie ad hoc (bez decyzji administracyjnej), czy też przyznania wsparcia innym grupom docelowym, które gmina zechce objąć dodatkowym wsparciem (dopłaty do rachunków za media, pomoc finansowa z przeznaczeniem na sfinansowanie wakacji letnich dla dzieci w wieku szkolnym).
Abstrahując od kształtu uchwały wprowadzającej program osłonowy, podejmując się realizacji programu „Pierwszy Dzwonek” w oparciu o ustawę o pomocy społecznej, należy być konsekwentnym, tym samym do przyznania wsparcia w ramach programu osłonowego w powyższym zakresie, zastosowanie powinny znaleźć wszystkie zasady ogólne, rządzące systemem pomocy społecznej.
Mowa oczywiście o zasadzie subsydiarności i proporcjonalności, które to zasady stanowiąc trzon ustawy o pomocy społecznej, wyrażone zostały w art. 2 i 3 w/w ustawy.
Zgodnie z w/w zasadami, pomoc państwa powinna zostać skierowana, tylko i wyłącznie do osób i rodzin, które w sposób samodzielny nie są w stanie przezwyciężyć trudnej sytuacji życiowej, w której się znalazły. Dalej, pomoc ta powinna trafić tylko i wyłącznie w wymiarze i w stopniu nasilenia, odpowiadającym realnym potrzebom osoby / rodziny ubiegającej się o wsparcie.
Praktyka pokazuje jednak, że niedobory kadrowe w Ośrodkach Pomocy Społecznej, nadmiar obowiązków oraz brak wystarczających środków finansowych, stają się podstawową przyczyną wybiórczego jedynie stosowania przepisów ustawy.
Na powyższe wskazuje chociażby ilość programów osłonowych, które z góry przesądzają o możliwości przyznania wsparcia finansowego mieszkańcom gminy, bez przeprowadzenia wywiadu środowiskowego oraz z pominięciem sformułowania rozstrzygnięcia, w drodze decyzji administracyjnej.
Skoro jednak realizacja wsparcia, oparta została o program, swoje źródło czerpiący w ustawie o pomocy społecznej, moim zdaniem wsparcie (pieniężne / rzeczowe) powinno zostać zrealizowane z uwzględnieniem wszystkich zasad rządzących pomocą społeczną.
Patrząc na ilość procedur i przepisów w systemie zabezpieczenia społecznego, wydawać by się mogło, że sam program osłonowy stanowić powinien podstawę do przyznania wsparcia, a to z pominięciem dokumentacji stanowiącej załączniki do wywiadu środowiskowego, czy też ustalenia sytuacji dochodowej, zdrowotnej i finansowej rodziny z pominięciem samego wywiadu.
W moim jednak przekonaniu, przyznanie dodatkowego wsparcia (w tym przypadku dofinansowania do zakupu artykułów edukacyjnych) bez uprzedniej weryfikacji sytuacji rodzinnej strony w drodze wywiadu środowiskowego, stanowi oczywiste wykroczenie przeciwko zasadom obowiązującym w pomocy społecznej.
Sama ustawa o pomocy społecznej (art. 106 ust. 1 i 2) dokładnie wskazuje na decyzję administracyjną, jako jedyną formę rozstrzygnięcia, obowiązującą przy ustalaniu prawa do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.
Możliwość przyznania wsparcia bez uprzednio wydanej decyzji administracyjnej, ograniczona została tylko i wyłącznie do przypadków wskazanych w art. 106 ust. 2 (wyłączenie enumeratywne), tj. do wsparcia w postaci interwencji kryzysowej, pracy socjalnej, poradnictwa, uczestnictwa w zajęciach klubu samopomocy, biletu kredytowanego.
Rozwiązanie to (wbrew pozorom) jest niezwykle korzystnym sposobem załatwienia sprawy, uwzględniając możliwość obiektywnego i merytorycznego rozpatrzenia zasadności ewentualnej odmowy przez organ II instancji.
Przyjmując rozwiązanie zgodnie z którym to świadczenie pieniężne przyznajemy bez decyzji administracyjnej, pozbawiamy się skutecznego narzędzia, a raczej formy aktu, którym ostatecznie odmówić można przyznania wnioskodawcy wsparcia.
Przyznanie wsparcia, szczegółowo opisanego w programie osłonowym, wymusza na pracownikach Ośrodka dokonania kwalifikacji prawnej, która z jednej strony szczegółowo odpowiadać będzie rodzajowi przyznanej pomocy, z drugiej zaś zostanie dopasowana do sytuacji rodzinnej wnioskodawcy.
Odnosząc powyższe twierdzenia do omawianego w niniejszej publikacji wsparcia pieniężnego, jako przykład wskazać należy osobę odpowiednio spełniającą kryterium dochodowe i osobę, której dochód przekracza ustalony przez ustawodawcę pułap.
W pierwszym przypadku, rozważyć należy przyznanie wsparcia w postaci „zwykłego zasiłku celowego” – art. 39 ustawy, w drugim zaś „specjalnego zasiłku celowego” – art. 41 ustawy.
Tak w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 21 kwietnia 2015 r., sygn. akt: II SA/Kr 74/15, gdzie w uzasadnieniu wyroku argumentowano między innymi w następujący sposób:
„(…)W tym miejscu zaznaczyć należy, że organy uprawnione były do badania wniosku I. P. złożonego w ramach projektu „Pierwszy dzwonek” biorąc pod uwagę przesłanki wynikające z ustawy o pomocy społecznej. Jednakże w niniejszej sprawie organy w sposób nieuprawniony zawęziły badanie wniosku strony jedynie do kryteriów określonych w art. 39 ustawy o pomocy społecznej, czyli kryteriów przesądzających o możliwości przyznania zasiłku celowego. Podkreślenia wymaga, że świadczenie pieniężne z pomocy społecznej w postaci zasiłku celowego ma charakter uznaniowy, co wynika z zawartego w art. 39 ust. 1 ustawy sformułowania „może”. Oznacza to, że organ jest uprawniony do jej podjęcia, po wcześniejszym ustaleniu istnienia przesłanki z art. 7 i kryterium dochodowego określonego w art. 8 ustawy, w granicach od min. do max świadczenia przewidzianego w ustawie, przy istnieniu prawnego wymogu należytego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia, tj. w sposób umożliwiający jego kontrolę. Zatem jeżeli wziąć jedynie pod uwagę możliwość przyznania świadczenia w ramach przepisów statuujących zasiłek celowy, to faktycznie ustalenie kryterium dochodowego na osobę w rodzinie byłoby niezbędne. Jednakże ustawie o pomocy społecznej znane są świadczenia, których przyznanie nie jest uzależnione od kryterium dochodowego. Taką formę pomocy stanowi specjalny zasiłek celowy uregulowany w art. 41 ustawy.”
Ustalenie prawa do świadczenia pieniężnego wypłacanego w oparciu o program osłonowy, musi zostać oparte o konkretnie wskazany w ustawie przepis, gdyż obowiązek ten wynika wprost z zasad ogólnych postępowania administracyjnego, a zwłaszcza z zasady praworządności, zgodnie z którą to organy administracji publicznej działają tylko i wyłącznie w oparciu i na podstawie przepisów powszechnie obowiązującego prawa.
Różnorodność form przyznawanego wsparcia (zasiłek celowy specjalny / celowy zwykły), można zlikwidować poprzez podniesienie kryterium dochodowego, uprawniającego do zasiłku celowego, realizowanego w ramach programu osłonowego przyjętego dla potrzeb realizacji projektu „Pierwszy Dzwonek”.
Mowa oczywiście o art. 8 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym to rada gminy może w drodze uchwały podwyższyć kwoty kryteriów dochodowych uprawniających do skorzystania przez mieszkańców z zasiłku okresowego i celowego.
W takim przypadku, uchwała wprowadzająca program osłonowy, powinna zostać „uzbrojona” o klauzulę, w której podwyższa się kryterium dochodowe dla osób, którym wsparcie przyznaje się w ramach realizacji projektu „Pierwszy Dzwonek”.
W odniesieniu zaś do szczegółowych zasad realizacji projektu „Pierwszy Dzwonek”, wskazać należy na wytyczne formułowane przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie.
Okólniki te, stanowią bardzo pomocne narzędzie w trakcie realizacji programu „Pierwszy Dzwonek”
- Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące II edycji Projektu „Pierwszy Dzwonek”
- Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące Projektu „Pierwszy dzwonek”
Warto także zwrócić uwagę na odstępstwa Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej od zasady, zgodnie z którą to wsparcie z pomocy społecznej (pieniężne i rzeczowe) może zostać przyznane tylko i wyłącznie po wydaniu przez wójta / burmistrza / prezydenta miasta decyzji administracyjnej.
Z odrębnościami tymi możemy się spotkać w trakcie realizacji wieloletniego programu wspierania finansowego gmin w zakresie dożywiania „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” na lata 2014-2020 (MP. Z 2013 r., Nr 221).
„Program przewiduje również wsparcie gmin, które w szczególnie uzasadnionych przypadkach, będą udzielały pomocy, gdy uczeń albo dziecko wyrażą chęć zjedzenia posiłku a odpowiednio dyrektor szkoły lub przedszkola poinformuje ośrodek pomocy społecznej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania ucznia lub dziecka, o potrzebie udzielenia pomocy w formie posiłku.”
Dalej wyjaśniono, że „Warunkiem przyznania pomocy, o której mowa w pkt 7, bez decyzji administracyjnej przyznającej posiłek oraz bez przeprowadzania rodzinnego wywiadu środowiskowego, jest uprzednie przyjęcie przez gminę odpowiedniego programu osłonowego, o którym mowa w art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, który takie rozwiązania na terenie gminy będzie przewidywał.”.
Powyższe wskazuje, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w odmienny od przedstawionego w niniejszej publikacji, sposób definiuje pojęcie „program osłonowy”, a to poprzez dopuszczenie możliwości zamieszczenia w w/w programie także norm skierowanych na zewnątrz, poza struktury organizacyjne instytucji działających w systemie pomocy społecznej.
Stanowisko to można odczytać także, jako przyzwolenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej na zamieszczenie w programie osłonowym norm skierowanych wprost do kierownika / dyrektora Ośrodka, uprawniających do przyznania wsparcia bez uprzednio przeprowadzonego wywiadu środowiskowego, bądź decyzji administracyjnej.
Dotychczasowe doświadczenia w powyższym zakresie pozwalają uznać, że rozwiązanie to doskonale wpisuje się w zadania i cele jakie ma osiągać pomoc społeczna, a to poprzez przyznanie wsparcia dzieciom uzewnętrzniającym chęć zjedzenia posiłku bez nadmiernych formalności.
Zawężenie zakresu pojęcia „program osłonowy” do ogólnych tylko wytycznych bądź planów działania organizacji na szczeblu instytucjonalnym, pozbawia możliwości skutecznego niesienia pomocy osobom najbardziej jej potrzebującym, w sposób natychmiastowy, bez względu na status ekonomiczny bądź społeczny osoby potrzebującej.
Ubocznie nadmienić wypada, że stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dotyczące pomocy realizowanej dla dzieci na podstawie programu osłonowego przedstawione zostało w okresie, w którym enumeratywne wyliczenie świadczeń mogących zostać przyznane bez decyzji administracyjnej, nadal nie straciło na ważności (art. 106 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej).
Wreszcie wyjaśnić wypada, że choć Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej możliwość taką dopuściło w zakresie realizacji na rzecz dzieci przejawiających wolę skorzystania z gorącego posiłku, nie oznacza to że reguła ta zastosowanie znajdzie także do innych form wsparcia.
Odstępstwo od reguły, zaproponowane przez samo Ministerstwo, może jednak stać się dość poważnym argumentem w trakcie dyskusji na temat prawidłowości przyznania stronie wsparcia bez decyzji administracyjnej oraz wywiadu środowiskowego, zwłaszcza w trakcie kontroli realizowanej przez wojewodę, który stricte organizacyjnie, znajduje się poniżej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
W ostatniej kolejności wskazać należy na liczne akty wykonawcze do ustawy o pomocy społecznej, skierowane do osób posiadających uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego (między innymi rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego programu wspierania osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego (Dz. U. z 2013 r., poz. 1741 z późn. zm.).
Rozporządzenia te, stanowiąc element polityki prorodzinnej państwa, przyznają uprawnienie do dodatkowego wsparcia finansowego uzależniając jego przyznanie jedynie od legitymacji do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego, w tym niezależnie od posiadanego dochodu, czy też konieczności uprzedniego przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, który potwierdziłby trudną sytuację życiową, bądź inne powody uzasadniające ingerencję Państwa w możliwość samodzielnego zabezpieczenia podstawowych potrzeb rodziny (tak w § 2 ust. 3 i § 3 ust. 3 w/w rozporządzenia).
Nie sposób pominąć także jednorazowych zapomóg z tytułu urodzenia się dziecka. Choć aktualnie (od 1 stycznia 2013 r.) wypłata jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka realizowana na rzecz obywateli na podstawie art. 15 b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r., o świadczeniach rodzinnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1456 z późn. zm.) uzależniona została od spełnienia przez rodzinę kryterium dochodowego, to jednak do 1 stycznia 2013 r. świadczenie to przysługiwało niezależnie od dochodu, czy też trudnej sytuacji rodzinnej.
Także jednorazowe zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka wypłacane na podstawie aktów prawa miejscowego, do których podjęcia upoważnia art. 22 a ustawy o świadczeniach rodzinnych w przeważającej ilości przypadków nie są uzależnione od sytuacji dochodowej rodziny, zaś o uprawnieniu do nich zawsze przesądza jedynie okoliczność urodzenia się dziecka.
Podsumowując powyżej przedstawioną argumentację, próbując jednocześnie ułatwić Państwu podjęcie decyzji, a to w przypadkach, w których zdecydujecie się na przyznanie mieszkańcom własnej gminy wsparcia finansowego / rzeczowego, ostatecznie stwierdzić należy że, choć ustawa o pomocy społecznej kategorycznie przesądza o konieczności przyznania wsparcia w oparciu o uprzednio wydaną decyzję administracyjną oraz przeprowadzony wywiad środowiskowy, stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (w tym przypadku dotyczące gorącego posiłku dla dzieci) pozwala uznać, że w niektórych przypadkach można pozwolić sobie na odstępstwa od powyższej zasady.
Dalej, liczne rozporządzenia do ustawy o pomocy społecznej, które zwalniają dodatkowe wsparcie kierowane do osób pobierających np. świadczenie pielęgnacyjne, także pozwalają uznać, że suweren w pewnych szczególnych okolicznościach (uzasadnionych w głównej mierze szybkością realizacji pomocy osobom jej potrzebującym), celowo rezygnuje z długiej i uciążliwej dla strony i pracowników Ośrodka, procedury administracyjnej.
W dniu sporządzenia niniejszej publikacji, nie sposób jednak kategorycznie przesądzić o słuszności / braku słuszności rozwiązań, które rezygnując z konieczności przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, a następnie wydania decyzji administracyjnej i stanowiąc jednocześnie wystąpienie przeciwko jasnym i czytelnym przepisom ustawy o pomocy społecznej, znacznie przyspieszają procedurę administracyjną, związaną z przyznaniem stronie wsparcia.
Choć moim zdaniem, wywiad środowiskowy i formalnie doręczona stronie decyzja administracyjna to warunek konieczny do skorzystania ze wsparcia pieniężnego z pomocy społecznej, to jednak (jak wskazują powyższe przykłady), stanowisko to nie jest jedynym słusznym rozwiązaniem.
W moim przekonaniu, z punktu widzenia pracowników ośrodka, warto jednak zadać sobie trud gromadzenia dokumentacji w postaci wywiadu środowiskowego, a to za każdym razem gdy podejmujemy się ustalenia prawa do świadczeń z pomocy społecznej.
Łagodząc uciążliwe dla strony zbieranie dokumentów, posłużyć należy się oświadczeniami, rezygnując z często trudno dostępnych i niedogodnych dla strony zaświadczeń. Procedury tej można bowiem skutecznie uniknąć, delegując realizację wsparcia w ramach programu „Pierwszy Dzwonek” na inne niż Ośrodki Pomocy Społecznej, jednostki organizacyjne gminy.
Zdania są jednak podzielone, zaś każde z nich zasługując na ocenę, nie jest pozbawione racjonalnego sensu.
Stan prawny na dzień: 3 sierpnia 2015 r.
