Udostępnianie danych osobowych kuratorom sądowym…

Z początkiem września 2015 r., na łamach prawnikwpomocyspolecznej.pl zamieściłem publikację dotyczącą możliwości udostępniania danych osobowych, Gminnym Komisjom ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Dość szeroka analiza powyższego zagadnienia, doprowadziła ostatecznie do wniosku, zgodnie z którym to Gminna Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych posiada prawo do pozyskania danych osobowych znajdujących się w dyspozycji Ośrodka, jednak uprawnienie to jest ograniczone do działań podejmowanych w ramach systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Publikacja ta pozwoliła ujawnić pominięcie legislacyjne, którego skutki ostatecznie łagodził Trybunał Konstytucyjny.

Dość duże zainteresowanie artykułem, stało się przyczyną sporej liczby pytań. Jednym z ciekawszych, jest zagadnienie związane z udostępnieniem danych osobowych kuratorom sądowym.

Jak wskazano w treści pytania pochodzącego od osoby związanej z działalnością Gminnej Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, kuratorzy sądowi występując do Komisji o udostępnienie informacji na temat podopiecznych, bardzo często nie wskazują podstaw prawnych, stanowiących legitymację do pozyskania danych osobowych, w tym danych osobowych szczególnie chronionych.

Zagłębiając się w temat zauważyłem, że także wnioski kierowane  przez kuratorów sądowych do Ośrodka Pomocy Społecznej pozbawione są odesłań do konkretnych przepisów prawa, wkasując jedynie na ogólne cele, które kuratorzy realizują pracując z rodziną / klientem.

Czy kuratorzy sądowi mają więc prawo żądać od Ośrodka czy też Komisji, udostępnienia im danych osobowych szczególnie wrażliwych? Czy we wnioskach takich powinny znaleźć się konkretnie wskazane przepisy, które stanowić będą jasną i czytelną podstawę prawną do przetwarzania tego rodzaju danych?

Aby prawidłowo odpowiedzieć na to pytanie, w pierwszej kolejności należy wskazać, że działalność oraz zadania kuratorów sądowych opisane zostały w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (tekst jednolity: Dz. U. z. 2014 r., poz. 795 z późn. zm.).

W zakresie dotyczącym możliwości pozyskiwania przez kuratorów sądowych danych osobowych, przywołać należy postanowienia art. 9 w/w ustawy.

Art. 9 ustawy o kuratorach sądowych:

Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator zawodowy ma prawo do:

• odwiedzania w godzinach od 7:00 do 22: 00 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych;
• żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości;
• żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd;
• przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem;
• żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.

Analiza pozostałej treści ustawy o kuratorach sądowych, pozwala jednak twierdzić, że art. 9 ustawy o kuratorach sądowych, to jedyny przepis, który tylko pośrednio, stanowić mógłby podstawę do przetwarzania przez kuratorów sądowych danych osobowych.

   W regulacji tej, nie znajdziemy więc rozwiązań (tak jak w aktach prawnych, na których opiera swą działalność Ośrodek Pomocy Społecznej – np. ustawa o pomocy społecznej), które w sposób wyraźny upoważniałyby kuratorów sądowych do przetwarzania danych osobowych.

W ustawie tej nie ma też przepisów, które wskazywałyby w jaki sposób kuratorzy sądowi mają przetwarzać dane osobowe, komu je mogą udostępniać oraz od jakich instytucji w/w mogą żądać udostępnienia danych osobowych.

Po stosunkowo krótkich poszukiwaniach w sieci, udało mi się jednak znaleźć dokumenty, które pozwalają odpowiedzieć na nurtujące nas pytanie.  Odpowiedź znalazłem na stronie internetowej Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.

Brak stosownych przepisów, stał się podstawą wystąpienia Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych do Ministra Sprawiedliwości, a to w celu zainicjowania procedury legislacyjnej, która ostatecznie mogłaby przełożyć się na wyraźną legitymację ustawową kuratorów sądowych do przetwarzania danych osobowych.

W piśmie z dnia 20 czerwca 2011 r., Nr DOLiS-035-1860/11, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wskazał:

• W ustawie o kuratorach sądowych brak jest regulacji prawnych stanowiących wyraźne upoważnienie kuratorów sądowych do przetwarzania danych osobowych, w tym danych szczególnie „wrażliwych” a to w związku z realizacją swoich obowiązków służbowych;
• Zasadą jest, że przetwarzanie danych osobowych jest dopuszczalne, gdy jest to proces niezbędny dla realizacji obowiązków ustawowych;
• W odniesieniu do danych szczególnie wrażliwych, w ustawie o ochronie danych osobowych zawarto domniemany zakaz ich przetwarzania, który zdezaktualizować może jedynie wyraźne upoważnienie ustawowe, zawarte w innych aktach prawnych rangi ustawowej.
• W ustawie o kuratorach sądowych, należy więc wprowadzić szereg mechanizmów, legalizujących i opisujących sposób przetwarzania przez kuratorów sądowych danych osobowych;
• W nowych przepisach należy określić dozwolony prawem zakres przetwarzania danych osobowych, które to przepisy stanowić będą dopełnienie zasady legalizmu dla działań podejmowanych przez kuratorów sądowych.

Zapoznaj się z pełną treścią wystąpienia Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia 20 czerwca 2011 r.:

Z opisem problemu nie zgodził się jednak Minister Sprawiedliwości, który odpowiadając na wystąpienie Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, pismem z dnia 26 sierpnia 2011 r., Nr DL-P-I-023-57/11/4 udzielił następującej odpowiedzi:

• Upoważnienia dla przetwarzania danych osobowych przez kuratorów sądowych szukać należy uprawnieniach wyartykułowanych pośrednio w art. 9 ustawy o kuratorach sądowych;
• Upoważnienie do przetwarzania danych osobowych (pomimo wyraźnego zastrzeżenia w ustawie o ochronie danych osobowych) nie zawsze musi zostać wyrażone wprost, stąd przy ocenie możliwości / braku możliwości przetwarzania przez kuratorów sądowych należy mieć na względzie także cele i zakres zadań w/w instytucji;
• Podstawę więc przetwarzania danych osobowych (w tym szczególnie wrażliwych) stanowi, jednej strony zakres obowiązków, które muszą realizować kuratorzy sądowi, z drugiej zaś cele, którym służyć ma ustawa o kuratorach sądowych.
• Możliwości zaś przekazywania przez kuratorów sądowych danych osobowych do innych instytucji (np. sąd), szukać należy także w innych ustawach opisujących działanie kuratorów sądowych, w tym między innymi w Kodeksie postępowania karnego i cywilnego, w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, w ustawie o pomocy społecznej, czy chociażby w przepisach wykonawczych do ustawy o kuratorach sądowych, zwłaszcza w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych.

Zapoznaj się z pełną wersją odpowiedzi Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2011 r.;

W odpowiedzi tej (2011 r.), Minister Sprawiedliwości zapewnił też o zbliżającej się gruntownej przebudowie ustawy o kuratorach sądowych, jak również o uwzględnieniu wskazanych przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych pominięć legislacyjnych, w nowelizacji w/w ustawy.

Aktualne brzmienie ustawy o kuratorach sądowych, pozwala jednak stwierdzić, że pomimo dość znacznych zmian przeprowadzanych w ustawie o kuratorach sądowych, do dnia dzisiejszego kwestia upoważnienia w/w instytucji do przetwarzania danych osobowych nie została do końca załatwiona.

O samym zaś uprawnieniu kuratorów sądowych do przetwarzania danych osobowych, wciąż rozstrzygać musimy na zasadzie domysłów i wzajemnie sprzecznych jak widać interpretacji prawnych.

Wydaje się jednak, że odebranie kuratorom sądowym możliwości pozyskania danych osobowych od Ośrodków Pomocy Społecznej bądź Gminnych Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, pozbawione jest racjonalnego sensu, zwłaszcza mając na uwadze fakt, jak wielką rolę w środowisku w którym pracują pracownicy ośrodka / komisji odgrywają kuratorzy sądowi.

Choć zasadność przetwarzania przez kuratorów sądowych danych osobowych nie może budzić jakichkolwiek wątpliwości, to jednak po niespełna pięciu latach od zgłoszenia problemu przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych problemu, zasłużyliśmy na jasne, czytelne i nie budzące żadnych wątpliwości, upoważnienie ustawowe, na które każdy z nas w codziennej pracy Ośrodka / Komisji, chciałby powoływać się udostępniając dane intymne i szczególnie chronione o naszych klientach.

Z różnych względów, tak się jednak nie stało. Dlatego też odpowiadając na wnioski kuratorów sądowych o udostępnienie danych osobowych, musimy” jakoś sobie radzić.”

W tej sytuacji, prawidłowym wyjściem jest doszukiwanie się w wystąpieniach kierowanych przez kuratorów sądowych, podstawy prawnej w wersji celowościowej / funkcjonalnej, w tym poprzez wskazanie na art. 9 w związku z art. 1 ustawy o kuratorach sądowych.

Dodatkowym argumentem, może być przywołana powyżej interpretacja Ministra Sprawiedliwości, która w aktualnym stanie prawnym, musi nam wystarczyć.

Stan prawny na dzień: 28 listopada 2015 r.

Zapoznaj się z treścią publikacji na temat udostępniania danych osobowych Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych…