Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
Data orzeczenia: 28 kwietnia 2020 r.
Sygnatura akt: I OSK 4/20
Istota problemu:
Zakres przedmiotowy rozstrzygnięcia o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, w trybie art. 104 ustawy o pomocy społecznej.
Teza: „Orzeczenie o nienależnie pobranych świadczeniach jest bowiem jednocześnie tytułem egzekucyjnym do ich przymusowej realizacji, co wynika z art. 104 ust. 1 u.p.s.”.
Jakie rozstrzygnięcia powinny się znaleźć w sentencji decyzji orzekającej o obowiązku zwrotu świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej?
„(…) Tymczasem w kontrolowanej sprawie decyzja organu I instancji utrzymana w mocy decyzją organu II instancji określa wyłącznie świadczenie nienależnie pobrane oraz jego wysokość. Brak w niej natomiast rozstrzygnięcia o zwrocie oraz terminie wykonania tego obowiązku. Brak tych koniecznych elementów pozbawia decyzje cech tytułu egzekucyjnego i uniemożliwia jej ewentualną przymusową realizację. Stanowisko Sądu pierwszej instancji jest tym bardziej usprawiedliwione, że przyjęta przez niego wykładnia art. 104 ust. 3 u.p.s. nie zmniejsza praw osób zobowiązanych do zwrotu świadczeń.”
Dodatkowe ustalenia niezbędne dla zgodnego z prawem orzeczenia o obowiązku zwrotu świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej:
„Tym niemniej należy wyjaśnić, że organ obowiązany jest zatem ustalić, czy zgodnie z art. 104 ust. 4 u.p.s., żądanie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy. W tym celu, organ powinien dokonać analizy sytuacji rodzinnej i majątkowej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia oraz przy braku wniosku pracownika socjalnego, pouczyć ją o prawie złożenia wniosku o odstąpienie przez organ od żądania zwrotu nienależnego świadczenia, o umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń, w całości i w części, o odroczenie terminu płatności albo o rozłożenie należności na raty. Przy ocenie tych wniosków należy mieć przy tym na uwadze, iż pomoc społeczna jest instytucją polityki państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości – art. 2 ust. 1 u.p.s. (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 października 2008 r. sygn. akt I OSK 1863/07, wyrok NSA z 18 marca 2011 r. sygn. akt I OSK 2065/10).”.
Obowiązek działania przez OPS z urzędu:
„Powyższe oznacza ciążący na organie właściwym do rozpatrzenia wniosku obowiązek dokładnego ustalenia stanu faktycznego sprawy – aktualnej sytuacji zainteresowanego – także w kontekście powołanych zapisów ustawowych.”.
Stan prawny na dzień: 16 czerwca 2020 r.
r. pr. Grzegorz Rajski
Przeczytaj całą treść orzeczenia: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/92EE870771
