Odpowiadając na dość pokaźną liczbę pytań związanych z dodatkiem dla pracowników socjalnych wykonujących obowiązki służbowe w terenie, poniżej parę zagadnień związanych z jego nabyciem, realizacją i skutkami prawnymi pobierania tego rodzaju wynagrodzenia.
Mając na uwadze fakt, że zagadnienie to posiada wiele aspektów, które zostały już wyłożone w licznych publikacjach zamieszczonych w sieci, postaram się zebrać je w całość, tak aby każda osoba zatrudniona na stanowisku pracownika socjalnego / osoba zarządzająca Ośrodkiem miała dostęp kompleksowej informacji, korzystając z jednego miejsca w internecie.
Zaczęło się niepozornie, a mianowicie od pytania jednego z pracowników socjalnych, w którego Ośrodku utrwaliła się praktyka polegająca na ustalaniu wynagrodzenia zasadniczego w wysokości niższej od płacy minimalnej. Brakującą część pracodawca uzupełnia dodatkiem z tytułu świadczenia pracy w terenie.
Praktyka ta, z punktu widzenia pracownika socjalnego, z całą pewnością nie zasługuje na pochwałę.
W końcu, jak sama nazwa wskazuje, dodatek przysługuje za ciężką prace w terenie, zaś jego wypłata stanowić powinna element dodatkowy wynagrodzenia pracownika socjalnego, nie zaś część, która wypełnia ustawowe minimum.
O przyjęciu takiego rozwiązania przez kadrę zarządzającą Ośrodkiem, może jednak przesądzić wiele obiektywnie dających się uchwycić powodów. Jednym z nich są z pewnością znacznie ograniczone możliwości finansowe gminy / Ośrodka, przy ustawowo narzuconym wskaźniku minimalnej ilości pracowników socjalnych w gminie.
Z kolei w wielkich miastach, realizacja dodatków dla pracowników socjalnych związana jest z koniecznością wydatkowania niebagatelnych środków pieniężnych.
Nie uprzedzając faktów, zacznijmy od podstaw, o których każda zainteresowana tematem osoba powinna wiedzieć.
Ustawa o pomocy społecznej:
Art. 121. [Uprawnienia pracownika socjalnego]
3a. Pracownikowi socjalnemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, do którego podstawowych obowiązków należy świadczenie pracy socjalnej w środowisku, w tym przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych poza siedzibą jednostki, przysługuje wypłacany co miesiąc dodatek do wynagrodzenia w wysokości 250 zł. W przypadku zatrudnienia w mniejszym wymiarze czasu pracy dodatek przysługuje w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy.
Art. 17 ust. 1 pkt 18 [Obowiązkowe i własne zadania gminy]
1. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy:
18) utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników;
Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 poz. 2008);
Art. 6.
1. Wysokość wynagrodzenia pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia ustalonego w trybie art. 2 i 4, z zastrzeżeniem ust. 2.
2. Wysokość wynagrodzenia pracownika w okresie jego pierwszego roku pracy, z zastrzeżeniem ust. 3. nie może być niższa niż 80% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.
3. Do okresu, o którym mowa w ust. 2, wlicza się wszystkie okresy, za które była opłacana składka na ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie emerytalne, z wyłączeniem okresów zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego.
4. Do obliczenia wysokości wynagrodzenia pracownika przyjmuje się przysługujące pracownikowi składniki wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, zaliczone według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez Główny Urząd Statystyczny do wynagrodzeń osobowych, z zastrzeżeniem ust. 5.
5. Przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika nie uwzględnia się:
1) nagrody jubileuszowej;
2) odprawy pieniężnej przysługującej pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy;
3) wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Zapoznaj się z pełną wersją ustawy…
Wreszcie nie można zapomnieć o rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 września 2015 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2016 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 1385 z późn. zm.);
§ 1. Od dnia 1 stycznia 2016 r. ustala się minimalne wynagrodzenie za pracę w wysokości 1. 850 zł.
§ 2. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.
Próbując odpowiedzieć sobie na pytanie jakie składniki wynagrodzenia wchodzą w poczet „wynagrodzeń osobowych”, dotarłem do publikacji Głównego Urzędu Statystycznego, zgodnie z którą to „2. wynagrodzenia osobowe obejmują w szczególności:- 2) dodatki za staż pracy oraz inne dodatki (dodatkowe wynagrodzenia) za szczególne właściwości pracy, szczególne kwalifikacje lub warunki pracy”.
Zapoznaj się z pełną wersją publikacji Głównego Urzędu Statystycznego…
Faktem jest, że dokument ten ma już sporo lat. Poszukiwania na stronie Głównego Urzędu Statystycznego doprowadziły mnie tylko i wyłącznie do tego dokumentu, stąd wniosek że od 2001 r. nic się nie zmieniło.
Jak można wnioskować po zapoznaniu się z powyższymi przepisami, ustawodawca w sposób enumeratywny wylicza składniki wynagrodzenia, których nie należy uwzględniać w wynagrodzeniu za pracę, a to w celu ustalenia jego minimalnej wysokości.
Wnioskując z przeciwieństwa – wszystkie inne składniki wynagrodzenia, mają wpływ na wysokość płacy minimalnej, stąd także dodatek za pracę w terenie również powinien zostać wliczony do płacy minimalnej.
Powyższe wskazuje, że pracodawca postępuje zgodnie z prawem, ustalając wysokość wynagrodzenia zasadniczego w wysokości niższej od wynagrodzenia minimalnego, a następnie uzupełniając je spornym dodatkiem w celu spełnienia warunku realizacji wynagrodzeń na poziomie tożsamym, bądź zbliżonym do płacy minimalnej.
Nie wdając się w spór co do słuszności takiego rozwiązania, warto także wspomnieć o innych pozytywnych a także negatywnych (tu znacznie mniej) aspektach związanych z możliwością skorzystania z dodatku za pracę w terenie.
Dodatek z tytułu realizacji obowiązków służbowych w terenie:
- Przysługuje tylko i wyłącznie osobom posiadającym wykształcenie określone szczegółowo w ustawie (art. 116 u. o p.s.);
- Przysługuje tylko i wyłącznie osobom zatrudnionym w samorządowej jednostce organizacyjnej pomocy społecznej (art. 6 pkt 5 u. o p.s.), z wyłączeniem regionalnych ośrodków pomocy społecznej (z uwagi na specyfikę pracy);
art. 6 pkt 5 u. o .p. s. – jednostka organizacyjna pomocy społecznej – regionalny ośrodek polityki społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie, ośrodek pomocy społecznej, dom pomocy społecznej, placówkę specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, ośrodek wsparcia i ośrodek interwencji kryzysowej”
- Przysługuje w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy (pełen etat 1/1 – pół etatu – ½);
- Przysługuje tylko pracownikom zatrudnionym na stanowisku pracownika socjalnego, starszego pracownika socjalnego, specjalisty pracy socjalnej, starszego specjalisty pracy socjalnej, głównego specjalisty;
- Nie przysługuje osobom aspirującym do pracy na stanowisku pracownik socjalny (aspirant pracy socjalnej), jak również osobom wykonującym prace na stanowiskach pokrewnych (np. specjalista ds. pracy z rodziną);
- Przysługuje pracownikom świadczącym pracę socjalną w terenie, w tym polegającą na przeprowadzaniu rodzinnych wywiadów środowiskowych, które to zadania są realizowane w ramach podstawowych obowiązków pracowniczych (obowiązki te muszą zostać wpisane w zakres czynności);
art. 6 pkt 12 u.o.p.s. – praca socjalna – działalność zawodowa mającą na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi;
- Jako dodatek do wynagrodzenia zasadniczego, świadczenie to jest wliczane do wynagrodzenia, stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne;
- Dodatku nie wypłaca się w okresie pobierania zasiłku chorobowego czy macierzyńskiego, lecz jego kwotę wlicza się do kwoty stanowiącej podstawę ustalenia wymiaru zasiłków, a także do kwoty stanowiącej podstawę ustalenia wymiaru wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy;
- W przypadku, gdy dodatek był przyznany na czas określony (tak w umowie o prace lub w innym akcie na podstawie, którego powstał stosunek pracy), dodatek nie będzie wliczany do podstawy ustalenia zasiłku chorobowego w okresie po upływie czasu, w którym dodatek ten przysługiwać miał na podstawie umowy o pracę (odpowiednio innego aktu powołania);
- Skoro dodatek wlicza się do kwoty stanowiącej podstawę ustalenia wysokości zasiłku chorobowego (ten ustalany na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy), to przy ustalaniu wysokości zasiłku chorobowego zastosowanie znajdą ogólne reguły polegające na ograniczeniu jego wysokości w przypadku absencji chorobowej (80 % dodatku / 100 % dodatku);
- Jest to świadczenie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych;
- Na wysokość (tym samym uprawnienie) do dodatku nie ma wpływu pozostawanie przez pracownika na urlopie wypoczynkowym czy zwolnieniu lekarskim, jeśli w tym czasie otrzymuje on wynagrodzenie;
- Realizacja dodatku z tytułu pracy w terenie należy do zadań własnych gminy, o charakterze obowiązkowym (art. 17 ust. 1, pkt. 18 u. o p.s.)
W ostatniej kolejności, wyjaśnić należy że art. 121 ustawy o pomocy społecznej, to przepis wpisujący się w ramy tzw. pragmatyk służbowych. Pragmatyki służbowe, to regulacje o charakterze ustawowym, które w stopniu szczególnym regulują uprawnienia różnych grup zawodowych (korpus służby cywilnej, pracownicy samorządowi, lekarze, radcowie prawni).
Postanowienia ustawy o pomocy społecznej mają charakter szczególny, zaś Kodeks pracy w odniesieniu do pracownika samorządowego znajduje zastosowanie jedynie w zakresie w niej nie uregulowanym.
Nie może ujść także uwadze, realizacja zadań związanych z utworzeniem i utrzymaniem ośrodków pomocy społecznej, w tym także zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników wpisana została do katalogu zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym (art. 17 ust. 1, pkt. 18 u. o p.s.).
Każdy pracownik socjalny, spełniający warunki do otrzymywania w/w dodatku, z chwilą zaprzestania jego realizacji przez pracodawcę, nabywa roszczenie o wypłatę świadczenia, które zagwarantowane zostało przez samą ustawę. Roszczenie to może być skutecznie dochodzone przed sądem pracy.
Wypłata dodatku z tytułu realizacji przez pracowników socjalnych obowiązków służbowych w terenie nie jest w jakikolwiek sposób uzależniona od ewentualnej dotacji udzielanej gminie przez Skarb Państwa.
Stąd kwestie związane ze wypłatą dodatków oraz wsparciem finansowym gmin, a to poprzez partycypację Państwa w kosztach związanych z zapewnieniem pracownikom socjalnym, ustawowo gwarantowanych dodatków, pozostają całkowicie w stosunku do siebie obojętne.
Coraz częściej jednak Ministerstwo „zapomina” o konieczności zabezpieczenia niezbędnych środków finansowych na wsparcie gmin. Stąd uzasadnione podejrzenie, że w najbliższym czasie (podobnie jak z uczestniczeniem Skarbu Państwa w kosztach realizacji świadczeń w postaci zasiłków stałych), wsparcie to ulegać będzie sukcesywnemu zmniejszaniu.
Stan prawny na dzień: 11 lutego 2016 r.
O dodatku przeczytasz także na stronach:
