Czy zdarzyło wam się kiedyś, że ogromny wysiłek związany z pomocą udzieloną osobie pokrzywdzonej przez najbliższego członka rodziny poszedł na marne?
Liczne starania polegające na motywowaniu do aktywnej obrony swoich praw, próby przekonywania do asertywności i konsekwencji w radzeniu sobie z kryzysem w rodzinie, bardzo często zostają „pogrzebane” przez ogromną maszynę biurokracji, niechęci do pracy i wybiórcze stosowanie przepisów procedury i prawa karnego.
Wreszcie rozczarowanie i rozgoryczenie osoby, która nam zaufała, którą nakłanialiśmy do szczerych wypowiedzi i aktywnego działania, w tym na przykład do zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, uczestnictwa w procedurze „Niebieskie Karty”, bądź przynajmniej do działań pozwalających ujrzeć światło dzienne prawdziwemu obliczu sprawcy przemocy w rodzinie.
Niestety, tak jak w każdej części otaczającej nas rzeczywistości i to zagadnienie, a raczej część naszego systemu prawa, pozostawia wiele do życzenia.
Choć na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że każda próba naprawy systemu spełznie na niczym, to jednak praktyka pokazuje, że warto walczyć z oportunistyczną postawą organów ścigania, która często powodowana jest nadmiarem obowiązków służbowych.Podstawowym założeniem pracownika Ośrodka, który zajmuje się przemocą w rodzinie, powinno być przekonanie, że Ośrodek Pomocy Społecznej obok licznych zadań i obowiązków ustawowych, może także pochwalić się uprawnieniami, które suweren zastrzega mocą ustawy właśnie dla tej instytucji, jako podmiotu przynajmniej na wstępnym etapie aktywnie uczestniczącego w postępowaniu karnym.
Drugim filarem prawidłowego egzekwowania prawa, jest jego znajomość i konsekwencja w działaniu. Bez tego wszyscy w koło lekceważąc powagę sytuacji, próbują jak najszybciej zakończyć kolejną sprawę poprawiając przy tym statystyki i efektywność działania.
Teza I:
Żaden organ ścigania (prokuratura / policja) nie może odmówić przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa!
Może w większych miastach to się nie zdarza, jednak współpraca z kilkoma ośrodkami ulokowanymi na terenie mniejszych miast / gmin pokazuje, że policja nie chce przyjmować zawiadomień o popełnieniu przestępstwa. Zdarzało się, że nawet kobieta z okiem fioletowym jak śliwa, nie wygląda przekonująco, a przynajmniej nie w stopniu, który uzasadniałby przyjęcie do protokołu ustnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.
Także klientka, który dysponuje nagraniem na telefonie komórkowym, na którym tata kopie dziecko był proszony o ponowne przemyślenie woli zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.
W ostateczności sprawa nie nabrała mocy urzędowej z woli samej zainteresowanej.
Ucinając ten drażliwy dla wszystkich temat.
Wszelkiego rodzaju próby nakłaniania do nie zgłaszania czynów karalnych, spotkać więc powinny się z surową karą, choćby na szczeblu służbowym / dyscyplinarnym.
Praktyka pokazuje, że do prokuratury codziennie kierowane są zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez kosmitów czy też osoby nieżyjące, a liczba absurdalnych zgłoszeń utrzymuje się na zmiennym, często zależnym od pogody i warunków atmosferycznych, poziomie. Nie zmienia to faktu, że każde zawiadomienie musi zostać formalnie rozpatrzone postanowieniem o wszczęciu śledztwa / dochodzenia bądź odmowie wszczęcia śledztwa / dochodzenia.
Teza III.
Każdy obywatel ma społeczny obowiązek zawiadomić o popełnionym przestępstwie. Ośrodki Pomocy Społecznej mają prawny (nie społeczny) obowiązek zawiadomienia o zachowaniu przestępnym.
Kodeks postępowania karnego:
Art. 304. § 1. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepis art. 191 § 3 stosuje się odpowiednio.
§ 2. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie:
Art. 12. 1. Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora.
2. Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Ustawa o postępowaniu w sprawie nieletnich:
Art. 4. § 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.
§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.
Przepisy nie pozostawiają jakiejkolwiek wątpliwości. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w przepisach ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie mowa jest o podejrzeniu, nie zaś o pewności, że do przestępstwa w ogóle doszło. Samo posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „podejrzenie” powinno więc (przynajmniej w teorii) skutkować natychmiastowym zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa, którego autorem będzie Ośrodek / osoba wykonująca obowiązki służbowe w Ośrodku. Jak widać, ustawodawca nowelizując ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie dostosował nowych regulacji do poprzednio obowiązujących przepisów. W innych aktach prawnych, brak bowiem obowiązku oczekiwania na wynik postępowania prowadzonego w ramach procedury „Niebieskie Karty”. Na pytanie co się stanie i kto będzie ponosił odpowiedzialność, gdy pomimo zgłoszenia przemocy w rodzinie, Ośrodek nie wysłał zawiadomienia o podejrzeniu przemocy w rodzinie do organów ścigania, czekając na wnioski końcowe w ramach procedury „Niebieskie Karty”, co w ostateczności spotkało się z nieszczęśliwym zdarzeniem, które miało miejsce w trakcie realizacji procedury, każdy sam jest w stanie sobie odpowiedzieć. Niekonsekwencja ta powodowana jest również tym, że w jednej ustawie przesądza się, że samo podejżenie popełnienia przestępstwa jest wystarczające, podczas gdy w innych aktach prawny potrzebna jest pewność.
Na uwagę zasługują także przepisy traktujące o statusie Ośrodka Pomocy Społecznej w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez prokuratora / policję.
Ośrodek Pomocy Społecznej, jako instytucja samorządowa także posiada legitymację do wniesienia zażalenia na odmowę wszczęcia postępowania, czy też jego umorzenie.
W pierwszej kolejności należy wskazać na konstrukcję przepisów prawa karnego (art. 207 k.k.), które w zależności od stopnia nasilenia przemocy w rodzinie, przesądzają o tym, czy postępowanie przygotowawcze będzie prowadzone w postaci śledztwa bądź dochodzenia.
Kodek Karny:
Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy al-bo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Jeżeli więc czyn opisany w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa skierowanym przez Ośrodek, bądź w zawiadomieniu samego pokrzywdzonego będzie odpowiadał kwalifikacji określonej w art. 207 § 1, to postępowanie przygotowawcze, z uwagi na fakt, że górna granica ustawowego zagrożenia nie przekracza 5 lat będzie prowadzone przez policję w formie dochodzenia.
Jeżeli zawiadomienie pozwoli zakwalifikować postępowanie sprawcy przemocy w rodzinie do art. 207 § 2, postępowanie przygotowawcze, z uwagi na fakt, że górna granica ustawowego zagrożenia przekroczy 5 lat, będzie prowadzone przez prokuratora w postaci śledztwa.
Niezależnie od sposobu i trybu, w którym jest prowadzone postępowanie przygotowawcze, Ośrodkowi, jako instytucji zawiadamiającej o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, będzie przysługiwało prawo do złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia dochodzenia / śledztwa, jak również umorzenie dochodzenia / śledztwa. Uprawnienia te Ośrodek Pomocy Społecznej będzie posiadał za sprawą poniższych przepisów procedury karnej.
Kodeks postępowania karnego:
Art. 325a. § 1. Dochodzenie prowadzi Policja lub organy, o których mowa w art. 312, chyba że prowadzi je prokurator.
§ 2. Przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia, jeżeli przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej.
Art. 325e. § 1. Postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu wydaje prowadzący postępowanie. Mogą one zostać zamieszczone w protokole, o którym mowa w art. 304a, i nie wymagają uzasadnienia.
§ 4. Zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw wnosi się do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem. Jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu.
Art. 306. § 1. Na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa przysługuje zażalenie:
1) pokrzywdzonemu,
2) instytucji wymienionej w art. 305 § 4,
3) osobie wymienionej w art. 305 § 4, jeżeli wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.
§ 1a. Na postanowienie o umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie:
1) stronom,
2) instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie,
3) osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228-231, art. 233, art. 235, art. 236, art. 245, art. 270-277, art. 278-294 lub w art. 296-306 Kodeksu karnego, jeżeli postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.
§ 1b. Uprawnionym do złożenia zażalenia, o którym mowa w § 1 i 1a, przysługuje prawo przejrzenia akt.
§ 3. Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.
Art. 305. § 1. Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa.
§ 3. Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja; postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator.
§ 4. O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także podejrzanego – z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach.
Powyższe regulacje, dają możliwość skutecznej obrony przed zbyt pochopną decyzją organów ścigania w przedmiocie odmowy wszczęcia śledztwa / dochodzenia bądź umorzenia śledztwa / dochodzenia już prowadzonego. Jak powyżej wskazano, w sprawach nieuregulowanych w przepisach dotyczących dochodzenia zastosowanie znajdują w sposób odpowiedni przepisy dotyczące śledztwa.
W grę wchodzi więc zastosowanie art. 306 kodeksu postępowania karnego, w tym przepisy dające uprawnienie organizacji (instytucji), która zawiadomiła o przestępstwie do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia bądź jego umorzeniu.
Art. 465. § 1. Przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu stosuje się odpowiednio do zażaleń na postanowienia prokuratora i prowadzącego postępowanie przygotowawcze.
§ 2. Na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
§ 2a. W sprawach z oskarżenia prywatnego zażalenie na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego rozpoznaje prokurator nadrzędny, jeżeli postanowienie zapadło z uwagi na brak interesu społecznego w ściganiu z urzędu sprawcy.
§ 3. Zażalenie na postanowienie prowadzącego postępowanie przygotowawcze, jeżeli nie jest nim prokurator, rozpoznaje prokurator sprawujący nadzór nad tym postępowaniem.
Wydaje się więc, że ustawodawca zapewnił właściwą obronę przed często pochopnymi decyzjami organów ścigania, tak samemu pokrzywdzonemu jak i instytucji zawiadamiającej o popełnieniu przestępstwa. W każdym wiec przypadku, w którym ofiara przemocy w rodzinie zostaje odesłana „z kwitkiem”, Ośrodek będzie w stanie kontynuować zamiar niesienia pomocy, w tym poprzez konsekwentne egzekwowanie przepisów kodeksu postępowania karnego.
Zwrócić uwagę należy, że prawo do zaskarżenia postanowienia ma instytucja a nie jej pracownik. Zażalenie więc musi zostać podpisane przez osobę uprawnioną do reprezentacji Ośrodka (Kierownik / Dyrektor).
Stan prawny: 14 październik 2014 r.
