Ustawą z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r., poz. 1165 z późn. zm.), po raz kolejny już – bo czwarty, przedłużono okresy ważności orzeczeń o (stopniu) niepełnosprawności.
Tym razem, ustawodawca wprowadził trwale funkcjonującą w obrocie prawnym instytucję, która zapobiegać ma powstawaniu kolejnych „zatorów orzeczniczych” w Powiatowych Zespołach ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Te ostatnie, paraliżowały bowiem system orzeczniczy na szczeblu powiatowym, który z powodów – najpierw pandemicznych, a później organizacyjnych, nie był w stanie rozstrzygnąć o (stopniu) niepełnosprawności wszystkich zainteresowanych, przed upływem aktualnie obowiązujących orzeczeń.
Przedłużenie okresu ważności orzeczeń o (stopniu) niepełnosprawności, w trakcie trwania procedury administracyjnej:
Zacznijmy jednak od początku!
Od 3 sierpnia 2024 r., osoba która złoży wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności, jednak w okresie ważności aktualnie obowiązującego, może liczyć na przedłużenie jego ważności z mocy samej ustawy, do dnia wydania kolejnego, ostatecznego orzeczenia, jednak nie dłużej niż do ostatniego dnia szóstego miesiąca następującego po dacie określającej tę ważność.
Reguła, na którą wskazałem powyżej, nie znajdzie zastosowania tylko w odniesieniu do orzeczeń o niepełnosprawności, którymi legitymują się osoby w wieku do 16 roku życia.
Po otrzymaniu wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności, przewodniczący powiatowego zespołu zobowiązany jest nam wydać zaświadczenie, które będzie potwierdzać po pierwsze – złożenie wniosku o przedłużenie orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności, po drugie – termin ważności dotychczasowego orzeczenia.
Kiedy możemy złożyć wniosek o przedłużenie orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności:
Istotną zmianą jest także to, że od 3 sierpnia 2024 r., osoby niepełnosprawne posiadające orzeczenie o (stopniu) niepełnosprawności wydane na czas określony, mogą wystąpić do powiatowego zespołu z wnioskiem o wydanie kolejnego orzeczenia, jednak nie wcześniej niż 2 miesiące przed upływem terminu ważności posiadanego orzeczenia.
Z kolei osoba, która posiada orzeczenie o niepełnosprawności (bez ustalonego stopnia), może wystąpić do powiatowego zespołu z wnioskiem o wydanie orzeczenia określającego stopień jej niepełnosprawności, nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu ważności orzeczenia o niepełnosprawności.
Zmiana decyzji uzależnionej od niepełnosprawności, z powodu przedłożenia do akt sprawy zaświadczenia o przedłużeniu okresu ważności aktualnego orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności:
Odpowiadając na liczne, kierowane do Nas pytania, a dotyczące skutków prawnych nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w pierwszej kolejności wskazać należy na aktualnie funkcjonujące w obrocie prawnym decyzje administracyjne.
Mowa tak zarówno o decyzjach wydanych na podstawie ustawy o pomocy społecznej, jak również o decyzjach przyznających świadczenia rodzinne.
Składając do akt sprawy zaświadczenie o przedłużeniu okresu ważności orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności, strona inicjuje (powinna zainicjować) postępowanie administracyjne zmierzające do przedłużenia okresu ważności poprzednio wydanej decyzji administracyjnej.
W takiej sytuacji, osoba zainteresowana powinna po pierwsze – doprecyzować zakres swojego żądania (np. w drodze stosownego oświadczenia), po drugie – zostać pouczona o konieczności zawiadomienia organu właściwego, o każdej zmianie sytuacji faktycznej, mającej wpływ na przysługujące jej świadczenia (np. o konieczności powiadomienia organu realizującego świadczenia, o wydaniu „kolejnego ostatecznego orzeczenia” przez zespół).
W przypadku opisanym powyżej, postępowanie administracyjne zostanie wszczęte na wniosek, a podstawą prawną zmiany dotychczas wydanych przez nasze Ośrodki decyzji administracyjnych, będzie art. 155 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Nowelizując ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustawodawca nie skorzystał bowiem z możliwości wprowadzenia przepisów przejściowych, które obligowałyby organy administracji publicznej do zmiany, dotychczas wydanych decyzji administracyjnych z urzędu (patrz np. art. 3 i 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2023 r. o szczególnych rozwiązaniach służących zachowaniu ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności oraz orzeczeń o stopniu niepełnosprawności [Dz. U. z 2023 r, poz. 2768]).
Obowiązek zawiadomienia osób niepełnosprawnych, o możliwości przedłożenia do akt sprawy zaświadczenia przewodniczącego zespołu oraz żądania przedłużenia decyzji przyznających im świadczenia:
Zgadzając się ze stanowiskiem Zastępcy Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie – Pana Rafała Filo (pismo skierowane do wójtów, burmistrzów i prezydentów miast z terenu Województwa Małopolskiego z dnia 2 września 2024 r.) uważam, że o możliwości, tak zarówno wcześniejszego złożenia wniosku o ustalenie (stopnia) niepełnosprawności, jak również ubiegania się o przedłużenie okresu ważności, dotychczas wydanej przez Ośrodek Pomocy Społecznej decyzji administracyjnej, należy poinformować wszystkich zainteresowanych. Zgodnie z zamysłem Pana Dyrektora, informacja ta, powinna zostać zamieszczona na tablicy ogłoszeń, stronie internetowej oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Ośrodka / Gminy.
Moim zdaniem, informacja, o której mowa powyżej, powinna zostać zawarta także we wszystkich pouczeniach załączanych do aktualnie wydawanych przez Ośrodki Pomocy Społecznej decyzji administracyjnych, uzależnionych od (stopnia) niepełnosprawności. Do rozstrzygnięcia przez każdego z Państwa pozostaje jedynie kwestia przesyłania tego rodzaju informacji samym zainteresowanym, a to „z urzędu”, za pomocą operatora pocztowego, czy też za pośrednictwem komunikacji elektronicznej.
Dwa ostatnie rozwiązania, mogą pozostawać bowiem w sprzeczności (konflikcie), tak zarówno z polityką przetwarzania danych osobowych w Państwa Ośrodku, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) [Dz. U. UE. L. 2016.119.1], a także z ustawą o finansach publicznych.
Bez wyraźnego upoważnienia ustawowego, trudno znaleźć podstawę prawną po pierwsze – do przetwarzania danych osobowych naszych podopiecznych w celach innych niż te, do których upoważniono nas w przepisach o randze ustawowej, po drugie – do wydatkowania środków publicznych, nie przeznaczając ich bezpośrednio i kierunkowo, na realizację celów ustawowych.
Tryb „zmiany” / „aktualizacji” decyzji administracyjnych przyznających świadczenia, w związku z przedłużeniem okresu ważności orzeczeń o (stopniu) niepełnosprawności:
Do rozstrzygnięcia pozostaje także kwestia dotycząca trybu, w którym będziemy „zmieniać” / „aktualizować” decyzje administracyjne przyznające osobom niepełnosprawnym świadczenia. Chodzi o przypadki, w których strona nie przedłożyła do akt sprawy zaświadczenia przewodniczącego zespołu, tym samym nie zainicjowała postępowania administracyjnego w czasie, w którym poprzednio wydana przez Ośrodek Pomocy Społecznej decyzja administracyjna, pozostawała w obrocie prawnym.
Zagadnienie, o którym mowa powyżej zostało już rozstrzygnięte w orzecznictwie sądowo – administracyjnym, gdzie podkreśla się, że „(…) uchylenie lub zmiana na podstawie art. 32 ust. 1 u.ś.r. decyzji przyznającej świadczenie rodzinne nie może nastąpić z mocą wsteczną. W sytuacji, gdy upłynął już okres, na jaki świadczenie zostało przyznane, brak jest podstaw do uchylenia lub zmiany w ww. trybie decyzji przyznającej świadczenie.” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 12 czerwca 2024 r., sygn. akt: II SA/Gd 1069/23).
Tożsame stanowisko sądów administracyjnych prezentowane jest w odniesieniu do wykładni art. 106 ust. 5 ustawy o pomocy społecznej, jak również w odniesieniu do wykładni art. 155 Kodeksu postępowania administracyjnego (ten ostatni przepis – chociażby w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 lutego 2020 r., sygn. akt: I SA/Wa 1682/19).
Przyjmując taką wykładnię przepisów uprawniających Nas do zmiany poprzednio wydanych rozstrzygnięć administracyjnych, strona nie będzie mogła liczyć na wyrównanie świadczeń, a to w okresie od wygaśnięcia poprzednio wydanej decyzji administracyjnej, do dnia formalnego zawiadomienia Ośrodka, o przedłużeniu bądź wydaniu nowego orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności. Świadczenia te, będą bowiem mogły zostać przyznane tylko ze skutkiem na przyszłość (patrz art. 106 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej oraz art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych).
Zasada, o której mowa powyżej, była już przełamywana przez (aktualnie) Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, a to chociażby w przypadku dotyczącym zmiany decyzji przyznających świadczenia rodzinne obywatelom Ukrainy, w związku z wydłużeniem ich prawa do legalnego pobytu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
W tej ostatniej kwestii, wciąż czekamy jednak na stanowisko Departamentu Polityki Rodzinnej MRPiPS (tak w piśmie Zastępcy Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie – Pana Rafała Filo, z dnia 2 września 2024 r.).
Pomimo, że praktykę Ministerstwa oceniam wyjątkowo negatywnie (tak z uwagi na brak stabilności obrotu prawnego oraz brak jednolitej i spójnej wykładni przepisów prawa na płaszczyźnie łączącej władzę wykonawczą z władzą sądowniczą), to jednak nie zapominajmy, że w większości przypadków, przyznając naszym mieszkańcom świadczenia, realizujemy zadania zlecone z zakresu administracji publicznej.
Ustawy wydłużające okresy ważności orzeczeń o niepełnosprawności:
Mając na uwadze stopień skomplikowania i zawiłość przepisów traktujących o zasadach przedłużania orzeczeń o (stopniu) niepełnosprawności na przestrzeni ostatnich kilku lat, zapraszam do skorzystania z darmowego podsumowania, które może okazać się Państwu pomocne w sprawach, wciąż niezakończonych prawomocną decyzją administracyjną.
Podstawy prawne przedłużania orzeczeń o (stopniu) niepełnosprawności.
Stan prawny na dzień: 15 września 2024 r.;
radca prawny Grzegorz Rajski
P.S.
Trzymajmy kciuki za wszystkich mieszkańców południowo – zachodniej Polski zmagających się z wielką wodą!
